Białystok po wojnie. Ekshumacja żołnierzy podziemia pochowanych w jednym z masowych grobów
(fot. Yad Vashem Photo Arch.)
Na innych widać nawlekającego igłę Chana Shleifera z Łomży (samo zdjęcie wywołane w paryskiej pracowni fotograficznej), jakby żywcem wyjętego ze stylizowanych XIX-wiecznych obrazów. Kolejna migawka: małe dzieci bawią się przed bramą białostockiego getta, następna: być może ich rodzice lub krewni - jeszcze przed wojną - pozują uśmiechnięci do zdjęć na białostockiej ulicy.
Nie ma już tych ulic, po większości ludzi też nie pozostał żaden ślad, a mimo to informacja o udostępnieniu przez słynny Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu Yad Vashem ponad 130 tys. zdjęć ze swojego archiwum, zelektryzowała szerokie grono miłośników historii, zwłaszcza tej podlaskiej.
- Zainteresowanie przeszłością naszego regionu jest nieporównywalne z tym, jakie obserwowaliśmy jeszcze kilkanaście lat temu, kiedy każda publikacja historyczna była wydarzeniem - przyznaje prof. Adam Czesław Dobroński, historyk, wielki znawca i miłośnik przeszłości naszego regionu.
- Ostatnio szczególnym zainteresowaniem cieszą się lata 20-lecia międzywojennego i okresu II wojny światowej. Wiadomo, że z tego ostatniego okresu tych zdjęć jest mało.
A w zbiorach Yad Vashem natrafić można na takie "perełki" jak fotografia z 1939 roku, na której widać skupionych wokół wojskowej mapy radzieckich i niemieckich żołnierzy, którzy w Białymstoku właśnie ustalali kształt swoich przyszłych granic po zajęciu Polski. Zachowała się nawet (wprawdzie we fragmencie) odbitka przedstawiająca wjazd armii radzieckiej do Białegostoku po 17 września 1939 roku. Jest też zdjęcie z 3 lipca 1941 roku przedstawiające widok - z lotu ptaka - zbombardowanego Białegostoku, kiedy pakt Ribbentrop-Mołotow przestał działać.
Ogólnoświatowe archiwum
Pod koniec stycznia tego roku, w ramach obchodów Międzynarodowego Dnia Pamięci o Holocauście, Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu Yad Vashem udostępnił w internecie (we współpracy z Google, który opracował specjalny system rozpoznawania znaków - OCR) wszystkie te fotografie. Ma to być pierwszy krok w kierunku stworzenia największego publicznie dostępnego zbioru dotyczącego Holocaustu. W Yad Vashem liczą nie tylko na poszerzenie wiedzy o Holocauście, mają też nadzieję, że dzięki upublicznieniu fotografii uda się zidentyfikować przynajmniej część osób, których tożsamość, dla badaczy, ciągle pozostaje nieznana.
Nie ruszając się z domu, dzięki stronie dostępnej pod adresem:collections.yadvashem.org/photosarchive mamy teraz niespotykaną szansę zapoznania się z tysiącami fotografii dokumentujących historię europejskich Żydów. Nie brak tam i zdjęć ciał z transportów śmierci, więźniów obozów koncentracyjnych, wyposażenia obozów, jak i ponad 150 narzędzi chirurgicznych z obozu, w tym te należące do dr. Mengele: skalpel, nożyczki, słuchawki...
Znajdziemy w końcu także i obrazy dokumentujące zwykłe życie ulicy, czy pamiątki z rodzinnych albumów.
Autorom archiwum nie zależało na pokazaniu jednego konkretnego aspektu życia Żydów, tego, co po nich zostało w ich starych krajach. Chodziło o co innego - jak najdokładniejsze, najwierniejsze udokumentowanie życia i zagłady tego narodu w ich "starych krajach".
Portret rodziny we wnętrzu
Nas, z oczywistych względów, najbardziej interesują fotografie z naszego regionu. Łatwo je znaleźć. W wyszukiwarce wystarczy wpisać nazwę miejscowości (np. Białystok, Lomza, Wasilkow, Tykocin), a otworzą się przed nami wrota do przeszłości tych terenów sprzed kilkudziesięciu lat. Jest zdjęcie sklepu futrzarskiego w Białymstoku przy nieistniejącej już ulicy Kupieckiej (okolice dzisiejszej Malmeda), czy zdjęcie z 1926 roku podpisane jako fragment ówczesnej dzielnicy żydowskiej (prawdopodobnie chodzi o okolice białostockiego Rynku Siennego).
- Każda informacja, ikonografia dotycząca okresu wojny i lat przedwojennych to dla nas niezwykle cenne źródło - przyznaje Lucyna Lesisz, kierowniczka Muzeum Historycznego w Białymstoku. - Choć wydaje się, że silenie się na porównanie Białegostoku dzisiejszego z tym sprzed wojny kompletnie nie ma sensu. To tak jakby próbować porównywać dwa różne miasta. I chodzi mi nie tylko o powojenne zniszczenia. Nieprawdopodobna wręcz zmiana nastąpiła pod względem społecznym. Szacuje się, że w czasie wojny zginęło aż 80 proc. ludności naszego miasta. Nie tylko Żydów, w końcu Białystok stanowił prawdziwy tygiel wielonarodowościowy. Po wojnie zaczęli tu za to ściągać mieszkańcy okolicznych wsi i miasteczek. Tych z tradycjami jest naprawdę niewiele.
Podlaskie zdjęcia z Yad Vashem można podzielić na trzy kategorie: przedwojenne (przedstawiające architekturę oraz z prywatnych albumów rodzinnych) i wojenne. Osobny rozdział stanowią zdjęcia powojenne - na przykład z otwarcia mauzoleum, które kiedyś na ulicy Żabiej (w miejscu białostockiego getta) upamiętniało bohaterski zryw żydowskich mieszkańców naszego miasta. Nie brak fotografii nawet z lat 60. ubiegłego wieku (pochodzą z archiwów prywatnych, Żydowskiego Instytutu Historycznego, ale też i z archiwów Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej).
Jednak najdłużej w naszej pamięci zostają chyba te z pozoru zwyczajne zdjęcia z rodzinnych albumów. Jak choćby te rodziny Mejera Kawki z Łomży z 1935 roku (obok). Siedmioosobowa rodzina z ufnością patrzy w obiektyw aparatu. Być może z taką samą ufnością oczekiwali przyszłości. Jednak suchy podpis pod zdjęciem nie pozostawia wątpliwości - wszyscy zginęli. Po kryńskich Żydach zostały fotografie rodziny Rotbart: jedno rodzinne, na innym pozuje Fania Rotbart z przyjaciółkami. Trzy młode kobiety dopiero wkraczające w dorosłość. Czy którejś z nich udało się przeżyć, czy któraś uniknęła zamknięcia w kryńskim getcie, a potem wywózki do Treblinki?
- Kto wie, ile jeszcze takich zdjęć znajduje się na białostockich strychach, w mieszkaniach. Zresztą nie tylko w naszym mieście. Sam ostatnio przejrzałem niezwykle interesujący zbiór fotografii z Białegostoku w Instytucie Wschodnim w Nowym Jorku - przyznaje profesor Dobroński. I dodaje: - Zwróciłbym też uwagę na potrzebę archiwizacji tych starszych zdjęć z naszego miasta od okresu powojennego do początku lat 70. To niezwykle ciekawy okres przemiany Białegostoku, ciągle niedoceniany. A i świadków tych wydarzeń jest coraz mniej.
Białystok, 1926 rok. Zdjęcie żydowskiej dzielnicy, okolice dzisiejszego Rynku Siennego
(fot. Yad Vashem Photo Archive)
Łomża. Mejer Kawka i jego rodzina w 1935 roku. Kilka lat później wszyscy zginęli
(fot. Yad Vashem Photo Archive)
Żydowscy partyzanci walczący w podbiałostockich lasach
(fot. Yad Vashem Photo Archive)
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
