Masz pieprzyki i znamiona? Lepiej sprawdź, czy nie są groźne.

- Czym są znamiona?

- Są to zmiany na skórze, będące zazwyczaj wynikiem nadmiaru jednego ze składników tkankowych. Oczywiście najbardziej znane są znamiona barwnikowe (melanocytowe), czyli brązowe drobne plamki na skórze, zbudowane z łagodnie namnażających się komórek barwnikowych. Najczęściej znamię najpierw jest jasnobrązowe, następnie może zmieniać barwę na ciemniejszą, a w jego obrębie mogą tworzyć się zgrubienia. Zgrubienia wcale nie muszą świadczyć o rozwoju czerniaka. Kolor znamienia również może być różny: od barwy skóry, poprzez kolor brązowy, niebieski, po czarny. Znamiona mają zazwyczaj charakter nabyty. Mogą pojawiać się już w pierwszych miesiącach życia (najczęściej w wieku 2-3 lat), a ich liczba zwiększa się stale do wieku nastoletniego. Po tym okresie liczba znamion stabilizuje się. Nie oznacza to jednak, że znamiona nie mogą pojawiać się w wieku późniejszym.

- Jakie mamy rodzaje znamion?

- Należy pamiętać, że znamiona to nie tylko znamiona barwnikowe, to także rodzaj guzów, które mogą wywodzić się z komórek naskórka (znamiona naskórkowe i brodawki łojotokowe), z naczyń (tzw. znamiona naczyniowe), jak również z gruczołów potowych czy łojowych. Na szczęście znamiona te zazwyczaj wykazują przebieg łagodny. Wyróżniamy również znamiona wrodzone małych rozmiarów, które w przeciwieństwie do znamion nabytych występują już w momencie urodzenia u około 1 proc. noworodków oraz bardzo rzadko występujące tzw. znamiona wrodzone olbrzymie, obejmujące np. całe pośladki lub plecy. Znamiona takie mogą wykazywać różnorodne zabarwienie oraz obecność grubych, ciemnych włosów.

- Dlaczego pojawiają się znamiona?

- W ich powstawianiu dużą rolę odgrywają predyspozycje genetyczne, hormony i promieniowanie słoneczne. Znaczenie ma też oczywiście typ karnacji. Im jaśniejszą mamy skórę, tym większa jest skłonność do powstawania znamion barwnikowych. Melanocyty, czyli komórki produkujące melaninę (barwnik skóry) pod wpływem np. promieniowania słonecznego zaczynają się namnażać w jednym miejscu, tworząc plamki lub grudki o zabarwieniu podobnym do koloru skóry, niebieskim, brązowym lub czarnym. Tak powstaje większość znanych nam znamion potocznie nazywanych "pieprzykami".
Jednak pod wpływem promieni UV melanocyty mogą też przekształcić się w komórki nowotworowe np. w czerniaka, dlatego tak ważna jest okresowa kontrola znamion.

- Które znamiona powinny nas zaniepokoić?

- Znamiona, które wystają ponad powierzchnię skóry są mniej niebezpieczne, są one zazwyczaj jasnobrązowe lub brązowe, mogą też tylko nieznacznie różnić się od koloru skóry. Niebezpieczne mogą być znamiona bardzo ciemne, czarne lub niejednolicie zabarwione, płaskie (w poziomie skóry), o nieregularnej, rozmytej granicy i średnicy powyżej 5 mm. Niepokoić powinna nas każda zmiana koloru znamienia, gdy znamię zaczyna rosnąć, swędzieć, boleć lub dookoła pojawia się czerwona obwódka. Bardzo niepokojące objawy to pojawiające się w obrębie znamienia owrzodzenie, sączenie lub krwawienie.

- Czy osoby z łagodnymi znamionami powinny kontrolować się u dermatologa?

- Każda osoba ze znamionami powinna przynajmniej 2-3 razy w roku badać skórę samodzielnie i co najmniej raz w roku skonsultować się ze specjalistą dermatologiem, który oceni znamiona pod dermatoskopem. Pacjent sam w domu może zbadać znamiona stosując metody "brzydkiego kaczątka" i ABCDE. Zazwyczaj u jednego pacjenta wszystkie znamiona są podobne, mają podobny kształt i kolor. Jeżeli pojedyncze znamię różni się od pozostałych w znaczny sposób (czyli jest tym tzw. 'brzydkim kaczątkiem"), to właśnie to znamię powinno nas zaniepokoić. Znamiona ocenia się również na podstawie metody ABCDE: A - asymetrii (im mniej symetryczne znamię, tym większe ryzyko czerniaka), B (border) - granicy (zmiana podejrzana ma brzegi nieregularne), C (color) - koloru (nierównomierny rozkład barwnika), D (diameter) - średnicy (powyżej 5 mm średnicy) i E (elevation, enlergement) - ewolucji (czyli jakiejkolwiek zmiany wyglądu znamienia). Reguła ta ułatwia rozpoznanie potencjalnie niebezpiecznych znamion barwnikowych obarczonych ryzykiem transformacji (przejścia) w kierunku czerniaka złośliwego. Jeśli znamiona spełniają któreś z wymienionych kryteriów, należy zgłosić się do dermatologa.

- Co to jest dermatoskopia?

- To nieinwazyjna metoda diagnostyczna umożliwiająca obserwację i ocenę struktur barwnikowych od poziomu naskórka aż do górnych warstw skóry właściwej, z użyciem mikroskopu powierzchniowego, czyli dermatoskopu. Dermatoskop jest to połączenie lupy o powiększeniu 20-krotnym, ze specjalnym źródłem światła, co pozwala na dokładną ocenę znamienia. Metoda ta jest nieinwazyjna, niebolesna, dokładna, a samo badanie trwa zaledwie kilka minut.

- Kiedy usuwać znamiona?

- Jeżeli znamię nie wykazuje cech atypowych i jest zupełnie prawidłowe, to takich znamion nie usuwa się profilaktycznie. Natomiast jeżeli znamię jest nieprawidłowe, czyli wykazuje cechy atypowe zarówno klinicznie, jak i dermatoskopowo, to takie znamię musi być usunięte chirurgicznie a następnie koniecznie wysłane do badania histopatologicznego w celu dokładnej oceny przez patomorfologa. Dopiero wtedy mamy pewność, czy jest to znamię łagodne, atypowe czy jest to już czerniak złośliwy.

Profilaktycznie możemy usuwać znamiona, które znajdują się w miejscach trudnych do stałej obserwacji np. w owłosionej skórze głowy, znajdujące się w miejscach drażnionych tj. stopy i dłonie czy wrodzone znamiona olbrzymie. Warto zaznaczyć, że usunięcie znamiona atypowego nie prowokuje rozwoju czerniaka. A wczesne usunięcie czerniaka nie przyczynia się do zwiększonej śmiertelności pacjenta. Wręcz przeciwnie - może uratować życie. Musimy również pamiętać o tym, że laserowo nie można usuwać znamion barwnikowych (laser zniszczyłby znamię, które należy zbadać histopatologicznie). Zawsze bowiem istnieje ryzyko, że było to znamię złośliwe. Zabiegi chirurgicznego usuwania znamion i oceny histopatologicznej są finansowane przez NFZ. Można wykonać je w poradniach chirurgicznych lub dermatologicznych. Zabieg trwa ok. 20-30 minut i wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym. Podejrzane znamię usuwamy z niewielkim 1-2 mm marginesem skóry zdrowej.