Skąd się wzięło twoje nazwisko? A może intryguje cię nazwa wsi?

Prof. Michał Kondratiuk

Prof. Michał Kondratiuk

Prof. Michał Kondratiuk jest autorem ponad 200 publikacji poświęconych nazwom miejscowości i gwarom Białostocczyzny.

Jako wybitny językoznawca wymieniany jest w encyklopediach polskiej, białoruskiej, ukraińskiej i litewskiej.

Prof. Kondratiuk urodził się w Dubinach koło Hajnówki w 1934 r. W 1958 ukończył rusycystykę na Uniwersytecie Warszawskim, a trzy lata później filologię białoruską. W 1970 r. obronił pracę doktorską w Instytucie Słowianoznawstwa PAN w zakresie nauk humanistycznych, a w 1984 r. habilitował się w Instytucie Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej UW w zakresie językoznawstwa słowiańskiego i bałtyckiego. W 1992 r., po przejściu na pełny etat do Filii UW w Białymstoku, otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu w Białymstoku. W 1997 r. został profesorem belwederskim w wyniku starań Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 2003 został profesorem zwyczajnym.

Tydzień temu zaproponowaliśmy naszym Czytelnikom, aby - jeżeli są ciekawi etymologii swojego nazwiska bądź nazwy miejscowości, w której się urodzili lub mieszkają - nadsyłali do nas pytania. I zostaliśmy dosłownie zalani listami przysłanymi drogą mailową, jak i tradycyjną pocztą. Wiele osób też do nas w tej sprawie dzwoniło. Wszystkie pytania przekazaliśmy językoznawcy prof. Michałowi Kondratiukowi, a on obiecał nam stopniowo na nie odpowiadać.

Nawrocki

Jeden z naszych Czytelników, Robert Nawrocki z Suwałk, zadzwonił do nas z zapytaniem o etymologię zarówno jego nazwiska, jak i nazwy miejscowości. A oto odpowiedź prof. Kondratiuka:

- Nazwisko Nawrocki pochodzi od wyrazu nawracać w znaczeniu zawracać, nawracać się, czyli przyjąć inną religię - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Oprócz nazwiska Nawrocki jest też jest też nazwisko Nawrot jako człowiek nawrócony. Nazwisko Nawrocki zostało utworzone właśnie od Nawrot za pomocą przyrostka nazwotwórczego -cki.

Najwięcej osób o nazwisku Nawrocki mieszka w Warszawie - 671, Poznaniu - 619, Łodzi - 512, Bydgoszczy - 450 i Wrocławiu - 414. W naszym regionie zaś Nawroccy mieszkają w: Białymstoku i okolicach - 70 osób, Suwałkach - 32 osoby, Łomży - 28 osób, Stawiskach - 27 osób, w gminie augustowskiej - 18 osób, w Czarnej Białostockiej - 16 osób, Sztabinie i okolicach - 14, w Grajewie - 13 oraz pojedyncze osoby w Wyszkach, Brańsku, Dubiczach Cerkiewnych i Tymiance (na podstawie nazwiska-polskie.pl).

Suwałki

- Odpowiadając na drugą część pytania Czytelnika - o nazwę miasta Suwałki, to pochodzi ona prawdopodobnie od litewskiego wyrazu "susivilkai", co oznacza "włóczęgi". W ten sposób mieli przezywać mieszkańców osady okoliczni Litwini - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Nazwa Suwałki jako nazwa wsi pojawia się dopiero w XVIII wieku. Wcześniej była to osada położona wśród puszcz, zamieszkana głównie przez Litwinów.
Kubrzeniecki

Tadeusz Kubrzeniecki z Łomży zwrócił się zaś - za naszym pośrednictwem do prof. Kondratiuka - z prośbą o próbę wyjaśnienia pochodzenia jego nazwiska i nazwy miejscowości.

- Nazwiska Kubrzeniecki, Kobrzeniecki, Kobrzyniecki, Kobrzyński pochodzą od nazwy miejscowej Kobrzyniec znajdującej się w gminie Rogowo na terenie województwa włocławskiego - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Są to nazwiska typu przymiotnikowego z przyrostkiem -ski.

W województwie podlaskim najwięcej osób o nazwisku Kubrzeniecki mieszka w Suwałkach i Łomży. Nie jest to jednak nazwisko popularne, bo w naszym regionie nosi je tylko 8 osób (na podstawie nazwiska-polskie.pl).
Łomża

A skąd wzięła się nazwa Łomża?

- Łomża zapewne oznaczała miejsce, gdzie znajdował się jakiś łom, pokruszone bloki kamienne, względnie połamane przez wiatr drzewa - wyjaśnia profesor. - Nazwa notowana jest od XV wieku, utworzona za pomocą przyrostka -ża, od rdzenia -łom. Można to porównać ze staropolskim łomić, oraz gwarowym białoruskim i ukraińskim wyrazem łomati, czyli łamać.
Purta

Czytelnik z miejscowości Lewonie zadzwonił do nas z prośbą o wyjaśnienie nazwiska Purta.

- Purta pochodzi od wyrazu purtać, czyli... puszczać gazy, pierdzieć, wypróżniać się, mieć rozwolnienie - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Oprócz nazwiska Purta tę samą etymologię mają też nazwiska: Purtan, Purtak, Purtyło.

W województwie podlaskim mieszka aż 312 osób o nazwisku Purta. Najwięcej w Białymstoku - 96, Knyszynie i Lewoniach - 91, Mońkach- 25 (na podstawie nazwiska-polskie.pl).

Basałaj

Natomiast od jednego z Czytelników otrzymaliśmy e-maila z zapytaniem o etymologię nazwiska Basałaj.

- Basałaj jest nazwiskiem pochodzenia wschodniosłowiańskiego i występuje głównie w Rosji centralnej - wyjaśnia prof. Michał Kondratiuk. - Wyrazy Basałaj, Basałajew, Basałyga oznaczają człowieka hałaśliwego, lekkoducha, nadętego, który jest uosobieniem lekkomyślności. Oznacza to też elegancika i modnisia.
Najwięcej osób noszących nazwisko Basałaj w województwie podlaskim mieszka w okolicach Augustowa - 14 osób, Białegostoku - 14 osób, Suwałk - 13 osób, Raczek - 10 osób oraz pojedyncze osoby w okolicach Kleosina i Ełku.
Jeżeli ktoś z naszych Czytelników chciałby zapytać prof. Michała Kondratiuka o pochodzenie swojego nazwiska lub nazwy miejscowości, w której mieszka, prosimy dzwonić (tel. 85 748 74 58). Pytania można nadsyłać też e-mailem ([email protected]) lub pocztą (Redakcja "Gazety Współczesnej", ul. św. Mikołaja 1, 15-354 Białystok, z dopiskiem na kopercie: "językoznawca"). Odpowiedzi będziemy drukowali w piątkowych Magazynach "GW".