Dowiedz się, skąd wzięły się Mońki, a skąd Hajduk

Ogromnym zainteresowaniem wśród Czytelników "Gazety Współczesnej" cieszy się nasz cykl pytań do językoznawcy. Prof. Michał Kondratiuk zaproponował, by Czytelnicy - ciekawi pochodzenia swojego nazwiska lub też nazwy swojej miejscowości - nadsyłali do nas pytania. Otrzymaliśmy ich grubo ponad setkę. A oto kolejna porcja odpowiedzi pana profesora:

Hajduczyk, Hajduk

"Chciałbym się dowiedzieć, jakie jest pochodzenie nazwiska Hajduczyk. W Polsce jest kilkadziesiąt osób o takim nazwisku. Występuje ono również na Ukrainie i Białorusi. Moja rodzina pochodzi z miejscowości Chomice w gm. Sokoły. Pozdrawiam" - takiego maila otrzymaliśmy od naszego Czytelnika. A oto odpowiedź prof. Michała Kondratiuka:

- Nazwisko Hajduczyk jest formą zdrobniałą od Hajduk i pochodzi od wyrazu "hajduk", który w języku staroruskim oznaczał: "pieszy, lekko uzbrojony wojak, żołnierz", a w języku polskim - "sługa dworski, rozbójnik, lokajczyk" - wyjaśnia prof. Kondratiuk.
W naszym regionie nazwisko Hajduczyk występuje przede wszystkim w Białymstoku (11 osób), Łapach (9 osób) i Wysokim Mazowieckim (5 osób) - na podstawie www.nazwiska-polskie.pl.

Rutkowski

Nasz Czytelnik z Moniek, Krzysztof Rutkowski, poprosił - za naszym pośrednictwem - prof. Michała Kondratiuka o wyjaśnienie pochodzenie zarówno swojego nazwiska, jak i nazwy miejscowości.

- Nazwisko Rutkowski jest bardzo rozpowszechnione w Polsce, bo ma ponad 41 tysięcy "nosicieli" - twierdzi prof. Kondratiuk. - Utworzone zostało od licznych nazw miejscowości, takich jak: Ruda, Rudka, Rutka, Rutki, Rudnia. Dawniej były to nazwy osad, w których wydobywano i przerabiano rudę żelazną i darniową oraz produkowano wyroby żelazne i potaż. Nazwy wsi Rutkowskie są przeważnie zamieszkałe przez drobną szlachtę.

Mońki

- Jeżeli zaś chodzi o miejscowość Mońki, to początkowo była to wieś o nazwie Moniki. Są świadczące o tym zapisy z 1567 roku - twierdzi profesor Kondratiuk. - Później nazwa brzmiała Monki - w latach 1580, 1744, 1784. Była to wieś przeważnie szlachecka, część majątku Jaśnie Pana Bajkowskiego. Należała do parafii Goniądz.

Jak twierdzi prof. Kondratiuk, obecna nazwa Mońki funkcjonuje dopiero od końca XIX wieku. Wówczas znajdowała się w tam wieś, folwark Bajkowskiego i stacja drogi żelaznej w gminie Przytulanka. Przy stacji kolejowej i wsi Mońki powstała osada, która dała początek miastu, nazywanemu jeszcze w latach 60-tych XX w. Wagzał lub Mońki-Osada.

- Nazwa wsi Mońki oraz miasta pochodzi od nazwy osobowej Moniko, Mońko i należy do nazw rodowych - kontynuuje językoznawca. - Znalazłem zapisy, że w popisie wojsk litewskich z XVI wieku szlachcic Sobiech Moniko ze wsi Moniki na zgrupowanie powiatowe wojska ze swojej posiadłości miał stawić konia (stawić się konno - przyp. red).

Walendziuk

Nasz kolejny Czytelnik, Andrzej Walendziuk z okolic Siemiatycz, prosi o wyjaśnienie swojego nazwiska oraz pochodzenia nazwy miejscowości Walendziuki. "Kiedyś to była osada Walendziuki, a teraz to przedmieścia miasta Siemiatycze" - pisze w mailu.

- Nazwisko Walendziuk to nazwisko patronimiczne (powstało na podstawie imienia ojca - przyp. red.) ) z przyrostkiem -uk, które utworzone zostało od imion Walenty i Walentyn - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Obie formy używane były w Polsce od XV wieku wymiennie. W języku łacińskim istniały formy Valens, Valentinus, od valens (-tis) w znaczeniu "silny, zdrowy". Przy adaptacji form łacińskich nastąpiła wymiana spółgłosek [t na d] oraz wymiana lub ucięcie końcowych cząstek imienia. Stąd też cerkiewne imię Walentin i polskie Walenty. Na Podlasiu w źródłach historycznych mamy Walend i Walendy.

Jak dodaje profesor, w nazwiskach Walendziak i Walendziuk przyrostki mają znaczenie "syn Walendy", natomiast w nazwisku Walendzik ma znaczenie zdrobniałe.

Nazwisko Walendziuk często jest spotykane w stolicy województwa podlaskiego - w Białymstoku (noszą je 103 osoby) oraz w Siemiatyczach i najbliższej okolicy tego miasteczka (24 osoby). Można je też spotkać we wsi Obrubniki w gminie Dobrzyniewo (18 osób) i w Nowym Aleksandrowie (11 osób), a także w Augustowie (9 osób) - na postawie www.nazwiska-polskie.pl.

Szczerbiński

O wyjaśnienie nazwiska poprosił nas też Czytelnik "Współczesnej" z Olszanki w gminie Nowinka - pan Szczerbiński.
- Nazwisko Szczerbiński może pochodzić od podstawy "szczerbina" w znaczeniu "szpara, szczelina, rozpadlina, zazębienie w czymś ostrym, miejsce po wypadłym zębie u człowieka" albo też od nazw osobowych typu Szczerbień, Szczerbin, jak również od nawy miejscowości Szczerbin - wyjaśnia prof. Kondratiuk.

W Polsce nazwisko Szczerbiński najczęściej występuje w Warszawie (156 osób), Radomiu (79 osób) i Krakowie (65 osób). Obecne jest również w Białymstoku (57 osób) - na podstawie www.nazwiska-polskie.pl.

Cybulski

Czytelniczka "Współczesnej" Ewa Cybulska zaś zwróciła się do językoznawcy z prośbą o wyjaśnienie pochodzenia m.in. swojego nazwiska
- Nazwisko Cybulska utworzone zostało od nazwiska Cybula - analizuje prof. Kondratiuk. - Nazwa osobowa Cybula potwierdzona jest w języku polskim w dokumentach z 1383 roku, a Cebula - w 1408 r. Dziś mamy po polsku cebula, a w językach białoruskim i ukraińskim - cybula oraz pochodzącego od tego nazwiska: Cybulski, Cybulko, Cybulkin, Cybulskij.
Jak twierdzi językoznawca, nazwy te mogły określać człowieka - hodowcę lub handlarza cebulą.

- W nazwisku Cybulski nazwotwórczym jest przyrostek -ski - dodaje prof. Kondratiuk.
Nazwisko Cybulski należy do nazwisk popularnych w naszym kraju. Najwięcej osób o tym nazwisku mieszka w Warszawie (824), Łodzi (355), Gdańsku (223), Wrocławiu (174), Płocku (163), Gdyni (153), Krakowie (123), Poznaniu (107), Szczecinie (105), Lublinie (101), Grudziądzu (99). W Polsce północno-wschodniej nazwisko to obecne jest w Białymstoku (nosi je 89 osób), Ełk (40 mieszkańców) i Grajewie (26 osób) - na podstawie www.nazwiska-polskie.pl.