Skąd Jurgiel, Skutnik i Dudki?

Nasza Czytelniczka, Ewa Cybulska z gminy Mońki, przysłała do nas maila z prośbą o wyjaśnienie nazwisk Cybulski i Skutnik oraz nazw wsi Koleśniki i Dudki. Nazwisko pani Ewy - Cybulska/ Cybulski - zostało już opisane tydzień temu w Magazynie "Gazety Współczesnej". Dzisiaj zaś pan prof. Michał Kondratiuk wyjaśnia etymologię nazwiska Skutnik.

Skutnik, Szkutnik

- Nazwiska Skutnik i Szkutnik pochodzą zapewne od tej samej podstawy "szkut(a)" w znaczeniu: "mały, żaglowo-wiosłowy statek rzeczny, używany w XVI-XVII wieku do przewozu ładunków" - twierdzi prof. Kondartiuk. - Forma Skutnik powstała pod wpływem gwar mazurzących. Wyraz "szkutnik", a gwarowo "skutnik" to "człowiek, rzemieślnik wyrabiający małe statki rzeczne". Są też inne próby objaśnienia tego nazwiska, ale wydają się one mało prawdopodobne.
W naszym kraju nazwisko Skutnik pojawia się głównie w Białymstoku (nosi je 121 osób) i na Śląsku (82 mieszkańców wsi Piekary Śląskie). Można je też spotkać m.in. w powiecie monieckim - 46 mieszkańców wsi Kropiwnica i jej okolic oraz 42 mieszkańców Moniek i okolic (na podstawie www.nazwiska-polskie.pl).

Dudki

- Natomiast jeżeli chodzi o nazwę wsi Dudki w gminie Mońki, to gwarowa nazwa tej wsi brzmi Dutki - kontynuuje profesor Kondartiuk. - W źródłach historycznych nazwa tej wsi jest zapisywana niejednolicie - występuje jako sioło Dudki w dokumentach z 1571 r., 1576 r. i lat 1661-1664 oraz jako Dutki sioło, należące do folwarku Potoczyzna w dokumentach z 1602 r., 1744 r., 1784 r.. Jak podaje Słownik geograficzny Królestwa Polskiego z przełomu XIX i XX wieku, Dutki, Dudki to wieś w gminie Przytulanka . Jest to nazwa rodowa od nazwisk Dudek, Dudko, powszechnego na Białostocczyźnie.

Jak dodaje prof. Kondratiuk, nazwisko to pochodzi od wyrazu "dudek" jako gatunek ptaka.

Koleśniki

- Wieś Koleśniki w gminie Mońki poświadczona jest w dokumentach z 1571 roku oraz z lat późniejszych jako Koleśniki we włości Goniądzkiej - tłumaczy prof. Kondratiuk. - Wieś ta miała 11 włók ciągłych, należała do folwarku Potoczyzna (poświadczone w 1602 r. i 1616 r.), a potem do folwarku Boguszewo (1661-1664 r.). W latach 1774-1784 była w parafii Goniądz, a na początku XX wieku należała do gminy Przytulanka.

Jak tłumaczy profesor, nazwę Koleśniki można zakwalifikować do nazw rodowych pochodzących od nazwiska Koleśnik. Nazwisko Koleśnik zaś powstało od wyrazu koleśnik w znaczeniu "kołodziej, stelmach" (rzemieślnik zajmujący się wyrobem drewnianych wozów, sań i części do nich, głównie kół) lub nazw tak zwanych służebnych, gdy mieszkańcy danej wsi byli zobowiązani spełniać powinności w zakresie swojego zawodu.
Andruszkiewicz

"Nazywam się Katarzyna Andruszkiewicz i chciałabym dowiedzieć się trochę o pochodzeniu mojego nazwiska. Wiem jedynie, że jest to często spotykane nazwisko w okolicach Suwałk" - takiego maila otrzymaliśmy od kolejnej z naszych Czytelniczek.

- Nazwisko Andruszkiewicz zostało utworzone od imienia białoruskiego Andrej, a polskiego Andrzej - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Jest to imię męskie pochodzenia greckiego, powstałe od "andreios" w znaczeniu "męski, mężny, dzielny, odważny". Podstawą była forma zdrobniała imienia Andruszka(o) plus przyrostek patronimiczny -ewicz, w znaczeniu syn, potomek ojca zwanego: Andruszka(o).

Jak dodaje profesor, nazwisko Andruszko jest znane na wschodnich krańcach naszego regionu, a nazwisko Andruszkiewicz jest bardzo popularne na całej Białostocczyźnie i Suwalszczyźnie oraz na Białorusi. Nosi je aż 257 mieszkańców Suwałk i okolic oraz 138 mieszkańców Białegostoku. Występuje też w Ełku (40 osób), Olecku (30 osób), Augustowie (28 osób), Grajewie (22 osoby), Giżycku (20 osób) - na podstawie www.nazwiska-polskie.pl.

Bursztyniuk

Kolejna z naszych Czytelniczek zaś, Elżbieta Zarzecka, tak pisze w skierowanym do nas mailu: "Proszę o przekazanie Panu Profesorowi mojej prośby o wyjaśnienie pochodzenia nazwiska Bursztyniuk. Niewiele jest w Polsce osób, które noszą to nazwisko".

- Nazwisko Bursztyniuk utworzone jest od nazwy osobowej Bursztyn, poświadczonej w Polsce już w 1485 roku - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Jego derywatami, czyli pochodnymi są takie polskie nazwiska jak: Bursztyniak, Bursztyniuk, Bursztynowicz, Bursztyński, a nawet Bursztejn. Przyrostek -uk i -ak występują w tej samej funkcji patronimicznej i oznaczają syna osoby nazywanej Bursztyn. Wyraz pospolity bursztyn oznacza oczywiście "skamieniałą żywicę drzew iglastych dawniejszych epok geologicznych", inaczej jantar.

Jak podaje portal www.nazwiska-polskie.pl, nazwisko Bursztyniuk jest w naszym kraju niezwykle rzadkie. Nosi je zaledwie kilku mieszkańców województwa podlaskiego, głównie z okolic Jasionówki i Janowa.

Prof. Michał Kondratiuk jest autorem ponad 200 publikacji poświęconych nazwom miejscowości i gwarom Białostocczyzny.
Jako wybitny językoznawca wymieniany jest w encyklopediach polskiej, białoruskiej, ukraińskiej i litewskiej.
Prof. Kondratiuk urodził się w Dubinach koło Hajnówki w 1934 r. W 1958 ukończył rusycystykę na Uniwersytecie Warszawskim, a trzy lata później filologię białoruską. W 1970 r. obronił pracę doktorską w Instytucie Słowianoznawstwa PAN w zakresie nauk humanistycznych, a w 1984 r. habilitował się w Instytucie Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej UW w zakresie językoznawstwa słowiańskiego i bałtyckiego. W 1992 r., po przejściu na pełny etat do Filii UW w Białymstoku, otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu w Białymstoku. W 1997 r. został profesorem belwederskim w wyniku starań Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 2003 został profesorem zwyczajnym.

Gudalewski/ Gudanowski

Z prośbą o wyjaśnienie nazwisk zwróciło się również do nas dwóch Czytelników noszących podobne nazwiska: Kazimierz Gudanowski z wsi Żarnowo i Adam Gudalewski z Białegostoku.

- Są to nazwiska utworzone od podstawy Gud-, Gudel- z litewskiej formy zdrobniałej Gudelis, a końcówka -is została usunięta w wyniku slawizacji - wyjaśnia profesor Kondratiuk. - Pod wpływem gwar białoruskich nieakcentowane -el jest wymawiane jak: -al, czyli Gudal. Do nazwisk Gudel, Gudal dodano przyrostek -ewski, wskazujący na pochodzenie lub przynależność do Gudela, Gudala.

Jak dodaje profesor, nazwisko Gudas ma charakter etniczny, pochodzi od litewskiego wyrazu pospolitego "gudas" w znaczeniu "Białorusin, czasami Polak lub Rosjanin".

- W innych dialektach, na Żmudzi nazywali tak mieszkańców z Auksztoty (region dzisiejszej Litwy - przyp. red.) - dodaje profesor Michał Kondratiuk. - Określano tak mieszkańców okolic Kupiszek itp.. "Gudas" oznaczało "szlachcic; Białorusin; nie Litwin". Tak podają różne źródła.

Profesor uzupełnia, że w regionie białostockim jest wiele wariantów nazwisk urobionych od podstawy Gudas. Są to: Gudan, Gudanowski, Gudel, Gudelewicz, Gudelin, Gudewicz, Gudojć, Gudowicz, Gudowski, Gudzinowicz, Gudalewski.

- Warianty gwarowe tych nazwisk mają cechy języka białoruskiego i polskiego - mówi profesor. - Na Litwie nazwiska tworzone od podstawy Gud- są bardzo rozpowszechnione. Pełną dokumentację form oficjalnych i gwarowych nazwisk, ich popularność i geografię zawiera moja praca pt. "Nazwiska pochodzenia bałtyckiego w regionie białostockim".

Nazwisko Gudalewski w naszym kraju najczęściej pojawia się w stolicy Podlasia - nosi je 60 mieszkańców Białegostoku, zaś nazwisko Gudanowski najczęściej występuje w Augustowie - 69 mieszkańców.

Harasimczuk

Mariusz Harasimczuk z Michałowa dopytuje w przysłanym do nas mailu m.in. o pochodzenie swojego nazwiska.

- To nazwisko pochodzi od białoruskiego potocznego imienia Harasim, ukraińskiego i polskiego - Harasym, kanonicznego cerkiewnego - Gierasim, a to zaś od greckiego Gerasimos (od geras "cześć, przywilej, zaszczyt") - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Formę Harasimczuk utworzono od zdrobnienia Harasimek /Harasimko za pomocą sufiksu patronimicznego -uk, co oznacza syn Harasimka.

W naszym kraju nazwisko Harasimczuk najczęściej występuje w Białymstoku (106 mieszkańców), w Zabłudowie i podzabłudowskich Łubnikach (41 osób).
Jurgiel

O wyjaśnienie swojego nazwiska poprosił nas też Jan Jurgiel z Sidry. - Noszę takie samo nazwisko jak znany podlaski poseł - podkreśla pan Jan.

Jak wyjaśnia prof. Kondratiuk, Jurgiel to forma zeslawizowana (zbiałoruszczona lub spolonizowana ) litewskiej nazwy osobowej Jurgiełas, Jurgielis, Jurgielys, Jurga. Stąd białoruskie i rosyjskie imiona Jurij, Gieorgij oraz polskie Jerzy. Przyrostek -el z litewskiego -elis, -ele, tworzy formy zdrobniałe Jurek, Jerzyk. Postać gwarowa nazwiska Jurgiel ma akcent na przedostatniej lub końcowej sylabie.

W naszym kraju nazwisko Jurgiel najczęściej występuje w Białymstoku (82 osoby) i Szczecinie (51 osób) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl

Słodkie okazje z wysokimi rabatami