Skąd Szymoniak i Syczewski, a skąd Topolany i Załuskie?

Nasza Czytelniczka Magdalena Szymoniak z okolic Wysokiego Mazowieckiego napisała maila z prośbą o wyjaśnienie etymologii jej nazwiska. "Od dawna zastanawia mnie, skąd pochodzi nazwisko Szymoniak? Przejrzałam wiele stron, ale nie uzyskałam odpowiedzi. Zwracam się więc do profesora Michała Kondratiuka" - pisze pani Magdalena.

Szymoniak

- Nazwisko Szymoniak utworzone zostało od imienia Szymon przez dodanie przyrostka -ak w funkcji patronimicznej (o znaczeniu syn, potomek) - wyjaśnia językoznawca prof. Michał Kondratiuk. - Imię polskie Szymon jest pochodzenia hebrajskiego, gdzie występowało w dwóch formach: Shime'on i Sim'on i znaczyło pierwotnie "Bóg wysłuchał". Dwie formy habrajskie przekształciły się w dwa imiona: Simon i Simeon. Pierwsze - Simon upowszechniło się w Kościele zachodnim, drugie - Simeon upowszechniło się w Kościele wschodnim; greckie Simonas, łacińskie Simon, cerkiewne Simon. W Polsce imię Szymon notowane jest od XII wieku. Obok imienia Szymon występują jego dwie inne postaci: Szyman, Szymun.

W naszym regionie nazwisko Szymoniak noszą 34 osoby (na podst. www.nazwiska-polskie.pl). Najszęściej występuje właśnie w Wysokiem Mazowieckiem (14 osób).

Wardecki

Nasz Czytelnik Mirosław Wardecki, pochodzący z okolic Siemiatycz, a mieszkający w Łomży, zadzwonił do nas z zapytaniem o pochodzenie swojego nazwiska

- Podstawą słowotwórczą tego nazwiska jest nazwa osobowa Ward(a), poświadczona w Polsce w 1343 roku, pochodząca od dawnego wyrazy pospolitego warda w znaczeniu "mańkut" oraz wardać, czyli "łazić" - wyjaśnia prof. Michał Kondratiuk. - Nazwiska Ward i Warda nosi w Polsce około 3200 osób, Wardecki - około 550 osób, a Wardacki - ponad 70 osób. Podstawą nazwiska Wardecki są nazwiska Ward i Warda, a przyrostkiem -ecki, wskazującym na pochodzenie od kogoś.

Jak dodaje językoznawca, najwięcej, bo 270 Wardeckich mieszka w Warszawie, a 54 osoby noszące to nazwisko zamieszkują teren byłego woj. białostockiego.

Syczewski

Kolejny nasz Czytelnik, Roman Syczewski ze wsi Załuskie Koronne w gminie Brańsk, prosi o wyjaśnienie pochodzenie zarówno swojego nazwiska, jak i nazwy miejscowości.

- Nazwisko Syczewski utworzone jest od nazwy osobowej Sycz, a ta z kolei od wyrazu sycz oznaczającego gatunek sowy znany w Polsce - między innymi w gwarach Białostocczyzny - oraz na Białorusi i Ukrainie - tłumaczy prof. Kondratiuk. - Nazwa osobowa Sycz może też pochodzić od słowa syczeć, syk. Tak mówiono przenośnie o człowieku nierozmownym, ponurym i nadętym. Nazwisko Syczewski może też pochodzić od nazwy wsi Sycze w gminie Nurzec w powiecie siemiatyckim.

Językoznawca dodaje, że nazwisko Sycz poświadczone jest w dokumentach już z 1551 roku, a nazwisko Syczewicz - w 1560 r.
W Polsce nazwisko Syczewski najczęściej pojawia się w województwie podlaskim - nosi je aż 211 mieszkańców naszego regionu (www.nazwiska-polskie.pl). Najczęściej występuje w Białymstoku (64 osoby), Bielsku Podlaskim (49 osób), wsi Załuskie Koronne (22 osoby), Brańsku (20 osób).

Załuskie Koronne

- Natomiast jeżeli chodzi o nazwę wsi Załuskie Koronne, to sprawy mają się w sposób następujący... - rozpoczyna prof. Kondratiuk. - Nazwa Załuskie jest nazwą topograficzną i pierwotnie oznaczała "miejsce położone "za ługiem" lub "za łozinami". Słowo łęg gwarowo brzmiało: łuh,łuhi, czyli "podmokłe łąki, porośnięte czasem krzewami".

Jak dodaje językoznawca, obecna forma nazwy wsi Załuskie jest identyczna z nazwami rodowymi (rodzinnymi) tworzonymi od nazwisk na -ski. Wcześniejsze poświadczenia źródłowe nazwy wsi, jak i dzisiejsza gwarowa nazwa jej mieszkańców: załoziaki, załoziak, wskazują na jej topograficzny charakter.

- Natomiast człon wyróżniający: Koronne jest nazwą dzierżawczą i informuje nas o przynależności niegdyś tej wsi do dóbr korony, tj. królewskich, rządowych - uzupełnia prof. Kondratiuk.

Najwcześniejsze poświadczenie nazwy wsi Załuskie Koronne brzmi: Załozie (1558 r.) - wieś ma 12 włók, a na nich 24 osadników, między innymi: Wołoszyndzicha, Iwacz Tkacz, Waniuta Koristel, Szwiec Korystel, Josko Hołowienczyk, Iwan Prodelko, Marcin Żuk, Maxim Żukowicz, Parchwien Cewielkowicz z bracią, Jacko Wlezko, Oreszko syn Wliczkow, Sienko Czykinda, Iwan Dołhon, Antoni Marszałek, Kocz Curiłowicz i inni. Było to wówczas wójtostwo Malesze, starostwo brańskie.

- W źródłach z 1563 roku pojawia się także Załozie należące do wójtostwa Swirydy w starostwie brańskim, a w 1676 r. znajdujemy Załuzie - część wsi pana Olszewskiego, w parafii Ruska, gdzie ma 13 poddanych - uzupełnia prof. Kondratiuk. - Kolejne pojawiające się nazwy tej wsi to: Załuże (1765 r.), Załuskie (1790 r.); Załuskie - Koronnyje (1878-1886); Załuski albo Załuskie Koronne (przełom XIX i XX w.) - wieś włościańska ; Załuskie Koronne (1921 r.) - wieś ma 31 domów i 187 mieszkańców, należy do gm. Domanowo w powiecie bielskim.

Załuskie Kościelne

- Obok wsi Załuskie Koronne w gminie Brańsk znajduje się też wieś Załuskie Kościelne i, jak wskazują źródła historyczne, dawna jedna wieś Załozie (tak nazywana w latach 1558, 1563 r.), Załuzie (1676 r.), czy też Załuże (1765 r.) w starostwie brańskim została podzielona na część należącą do dóbr królewskich (Załuskie Koronne) i dóbr kościelnych ( Załuskie Kościelne) - uzupełnia prof. Kondratiuk. - Ten podział dokumentuje "Regestr pogłównego dwojga w roku 1676 uchwalonego. Załuzie, część plebana brańskiego; Załuskie Kościelne albo Poduchowne, na przełomie XIX i XX wieku (Słownik geograficzny Królestwa Polskiego...tom XIV, s. 359).

Jak dodaje językoznawca, człon Załuskie to nazwa topograficzna, człon drugi - Kościelne jest nazwą dzierżawczą i wskazuje na dawną przynależność tej wsi do Kościoła, tj. do plebana brańskiego.

Topolany

Kolejny nasz Czytelnik, Mariusz Harasimczuk (którego nazwisko wyjaśniliśmy w Magazynie "GW" 13 marca) z Michałowa, poprosił nas rówież o pomoc w poznaniu etymologii nazwy wsi, z której pochodzi jego żona - Topolany w gm. Michałowo.

- Najstarsze poświadczenie nazwy tej miejscowości mamy w rękopisie "Inwentarza majętności zabłudowskiej i sobolewskiej" z roku 1674. Tam na stronie 155 jest zapis z 1668 roku: "...rez u Kamionki w koncu włok wsi Topolowej..." - zaczyna prof. Michał Kondratiuk. - Natomiast w innym miejscu na str. 60 podano, że folwark i wieś Topolany trzyma pan Samuel Mieczenski. W "Opisaniu parafii dekanatu knyszyńskiego" z roku 1784 podaje się, że wieś Topolany w dobrach ks. Hieronima Radziwiłła posiada zastawnie pan Sarnacki. W latach 1878 - 1886 zaś jest wieś, dobra i osada Fadieja Chrzanowskiego. "Słownik geograficzny Królestwa Polskiego..." rejestruje: Topolany, wieś i dobra przy źródłach rzeki Turośli, gm. Zabłudów, pow. białostockiego. W roku 1921 wieś Topolany w gm. Zabłudów powiatu białostockiego miała 69 domów i 454 mieszkańców.

Jak dodaje prof. Kondratiuk, najstarszy źródłowy zapis nazwy wsi z 1668 roku brzmiał: "wieś Topolowa, a w sześć lat później Topolany". Pierwotna nazwa: Topolanie, później Topolany, to początkowo nazwa ogółu mieszkańców wsi Topolowej, ludzi mieszkających w tej wsi, wśród topoli. Przyrostek -anie / - any służył do tworzenia nazw mieszkańców od nazw miejscowości (np. Kruglany / gw. Kruhlany wieś w gm. Kuźnica to pierwotnie mieszkańcy wsi Kruhłe; Kruszyniany, wieś w gm. Krynki, to początkowo mieszkańcy miejscowości Kruszyno), a potem nazwa samej wsi. Nazwy tego typu zaliczamy do kategorii nazw etnicznych.