Jak powstało twoje nazwisko? Językoznawca je rozszyfruje

Nasz Czytelnik Wojciech Grodzki z gminy Michałowo zadzwonił do nas z prośbą o wyjaśnienie etymologii jego nazwiska. - Ciekawi mnie, czy to może mieć cokolwiek wspólnego z sądem grodzkim - tłumaczył.

Z prośbą o wyjaśnienie pochodzenia tego samego nazwiska zgłosiła się też do nas Agnieszka Kaczyńska z wsi Brojczewo-Sierzputy koło Zambrowa.

- Moje nazwisko panieńskie to właśnie Grodzka, dlatego też chciałabym dowiedzieć się o nim coś więcej - wyjaśniała.

GRODZKI, Grodzka

- Nazwisko to poświadczone jest w źródłach już z 1419 roku - rozpoczyna prof. Michał Kondratiuk. - Może ono pochodzić od imion złożonych typu Grodzisław oraz od wyrazów: grodzić, gród, a także od nazw miejscowości: Gród, Gródek, Grodziec. Formy nazwisk są pisane i wymawiane różnie: Grodzki, Grocki, Grodski, Grotzki, Grudzki, a od podstaw wschodniosłowiańskich: horod, harodnia, horodeń tworzone są nazwiska Haradecki, Horodeński i inne.

W naszym kraju nazwisko Grodzki najczęściej pojawia się w Warszawie (229 mieszkańców) i Białymstoku (117 mieszkańców). W naszym regionie często pojawia się również w Łapach i Łomży (po 44 osoby) oraz w Zambrowie (40 osób) i Wysokiem Mazowieckiem (32 osoby) - na podstawie www.nazwiska-polskie.pl.

DZIENISZEWSKI

Kolejny nasz Czytelnik Jacek Dzieniszewski z gminy Rutki zaś zawrócił się do językowznawcy z prośbą o wyjaśnienie jego nazwiska.
- Nazwisko to utworzone zostało od nazwy osobowej Dzienis, Dzienisz (poświadczonej w źródłach z 1481 r.) za pomocą przyrostka -ewski, w znaczeniu potomek, syn - tłumaczy prof. Kondratiuk. - Imię Dzienis, Dzienisz pochodzi od imienia greckiego Dionysios, łacińskiego Dionysius i znaczyło "należący do boga Dionizosa, jemu poświęcony - dla mitologicznego boga wina". Stąd też wzięły się polskie imiona: Dionizjusz, Dionizy (pojawiają się w polskich dokumentach w 1613 r.), cerkiewne Dionisij, rosyjskie Dienis, białoruskie Dzienis, Dzianis, ukraińskie Denis, agielskie i francuskie imiona Denis, Denys. W Polsce imię Dionizy należy do rzadko używanych, w języku białoruskim występuje częściej.

Natomiast nazwisko Dzieniszewski w Polsce najczęściej pojawia się w Warszawie (99 mieszkańców). Zaraz na drugim miejscu pod względem częstotliwości występowania tego nazwiska znajduje się Augustów (69 osób), a za nim: Olsztyn (51), Białystok (50), Łomża (31), Rutki-Kossaki (27) i Zambrów (27) - na podstawie www.nazwiska-polskie.pl.

GRYNIEWICKI

Skontaktowała się z nami również Krystyna Kozłowska z Hajnówki, która prosiła m.in. o wyjaśnienie nazwisk Gryniewicki i Niczyporuk.
- Gwarowe formy tego nazwiska to: Hrynewicki, Hryniewicki, Hrynywyćki z akcentem na przedostatniej lub trzeciej sylabie od końca - tłumaczy językoznawca. - Nazwiska te przeważnie tworzone są od nazw miejscowości istniejących na Białostocczyźnie: Hryniewicze (wieś w gm. Juchnowiec Kościelny) Hryniewicze Duże i Hryniewicze Małe (dawne osady bojarów bielskich). Formy urzędowe, oficjalne tych nazwisk z początkową spółgłoską dzwięczną zwartą [g] zamiast białoruskiej i ukraińskiej spółgłoski dźwięcznej szczelinowej [h], powstały pod wpływem języka polskiego lub rosyjskiego, gdzie głoska h w języku polskim nie jest wymawiana, zaś w języku rosyjskim literackim nie występuje. Forma nazwiska Hryniewicki, Gryniewicki może też pochodić od nazwisk: Hryniewicz, Gryniewicz w znaczeniu syn, potomek.

W naszym kraju nazwisko Gryniewicki najczęściej pojawia się w Białymstoku i Narwi (nosi je po 11 mieszkańców tych miejscowości) oraz w Dobrowodzie (9 osób) w gm. Kleszczele. Można je też spotkać w Bielsku Podlaskim (4 mieszkańców).

NICZYPORUK

Natomiast jeżeli chodzi o drugie nazwisko, o które pytała Krystyna Kozłowska - Niczyporuk, to jego etymologia jest następująca:
- Jest to nazwisko patronimiczne z przyrostkiem -uk ( w znaczeniu syn, potomek) i pochodzi od imienia Niczypor - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Jest ono pochodzenia greckiego: Nikephoros, co oznacza "zwycięski'. Stąd też łacińskie imię Nicephorus i cerkiewne Nikifor. Adaptacja imienia Niczypor do przyjmującego systemu językowego polegała na wymianie spółgłosek k na cz oraz f na p (porównaj cerkiewne i rosyjskie Nikifor). Imię w sąsiednich językach literackich brzmi: polskie Nicefor, rosyjskie Nikifor, białoruskie Niczypar, gwarowe: Nikipar, Mikipar, ukraińskie Nykyfor, Nyczypir.

Jak dodaje językoznawca, w Polsce nazwisko Niczyporuk nosi 1308 osób. Nosiciele tego nazwiska zamieszkują w 89 powiatach i miastach. Największe skupiska osób o nazwisku Niczyporuk są w woj. podlaskim i lubelskim. I tak w woj. podlaskim jest ono bardzo częste w pow. hajnowskim (171 osób), w Białymstoku (120), w pow. bielskim (85), w pow. siemiatyckim (77).

TOMCZUK/ Tomczyk

Nasza Czytelniczka Bożena Tomczuk napisała do nas maila: "Mój tato pochodzi ze wsi Dubiażyn. Jego nazwisko to Tomczuk. Prosimy o sprawdzenie pochodzenia nazwiska i nazwy miejscowości. W tym wydaniu prof. Kondratiuk pochylił się nad etymologią nazwiska:
- Jest to nazwisko patronimiczne z sufiksem -uk (w znaczeniu syn, potomek) i pochodzi od imienia zdrobniałego, pieszczotliwego Tomek, Tomko, a to od polskiego Tom, Tomasz. Powstały one od imienia pochodzenia aramejskiego toma lub hebrajskiego t'om, co znaczyło "bliźniak" lub łacińskiego Thomas, opartego na formie greckiej Thomas, cerkiewnej Foma. Według Biblii, imię Tomasz nosił jeden z apostołów (nazywany "niewiernym Tomaszem", gdyż wątpił w zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa). Było jeszcze kilku świętych noszących to imię. Kult tych świętych szerzony w Europie spowodował upowszechnienie tego imienia. W źródłach średniowiecznych polskich poświadczone jest ono od XII w. jako Toma i Tomasz (1212) oraz w postaciach zdrobniałych Tomek (1372), Tomko (1265). W Polsce imię to należy do popularnych. Adaptacja imienia do przyjmującego polskiego i wschodniosłowiańskiego systemu językowego polegała na dodaniu do formy skróconej imienia Tom sufiksu -ek / -ko. Na Podlasiu współistniały ze sobą formy wschodnie typu Foma, Choma i zachodnie typu Tomasz, Tomas.

W naszym regionie nazwisko to najczęściej występuje w Bielsku Podlaskim (136 mieszkańców) i Białymstoku (106).

NAZARUK

Kolejna z naszych Czytelniczek dopytywała też o pochodzenie nazwiska Nazaruk.
- To nazwisko patronimiczne z sufiksem -uk pochodzi od imienia Nazar - wyjaśnia prof. Michał Kondratiuk. - Nazwisko to zawiera rdzeń hebrajski - nazar, który oznacza "poświęcił siebie Bogu", ale zostało zapożyczone z języka łacińskiego - łacińskie Nazarius znaczy "ten, kto pochodzi z Nazaretu", greckie Nasarios, cerkiewne i rosyjskie Nazarij w znaczeniu tym samym, jak wyżej. Adaptacja imienia do przyjmujących języków wschodniosłowiańskich polegała na odrzuceniu cząstki końcowej imienia -ij.

Jak dodaje językoznawca, w całej Polsce jest 1530 nosicieli tego nazwiska. Najwięcej osób noszących to nazwisko występuje w woj. podlaskim i lubelskim. I tak w województwie podlaskim jest ono bardo częste w powiecie hajnowskim (216 osób), w Białymstoku (77 mieszkańców), w powiecie bielskim (54 osoby). Osoby o nazwisku Nazaruk zamieszkują w 113 powiatach i miastach Polski.
- Polskim odpowiednikiem literackim łacińskiego imienia Nazarius jest forma Nazariusz, a w językach białoruskim, rosyjskim i ukraińskim potoczna forma tego imienia brzmi: Nazar - dodaje prof. Kondratiuk.