Masz często zawroty głowy i zaburzenia równowagi? Idź do lekarza. To może być niebezpieczne

- Jak to się dzieje, że utrzymujemy równowagę?

- Układ równowagi to złożony system, który współdziała na co dzień w każdym naszym ruchu. Ośrodkiem koordynującym wszelkie czynności jest ośrodkowy układ nerwowy, który analizuje wszelkie impulsy docierające z narządów obwodowych którymi są: narząd wzroku, który pozwala bezpiecznie przemieszczać się, informuje o istniejących zagrożeniach, układ kostno-stawowy, który umożliwia przemieszczanie się w określonym kierunku, utrzymywanie postawy ciała, skręcanie w prawo, w lewo oraz błędnik. Błędnik pełni trzy funkcje: reaguje na siły grawitacji, odpowiedzialne za przyciąganie ziemskie, czyli jest to reakcja i przygotowanie na przyspieszenia liniowe i kątowe, czyli możliwość przemieszczania się na wprost oraz skręcania w lewo i prawo. Błędnik odpowiada też za możliwość informacji na temat położenia głowy w stosunku do położenia ciała co powoduje, że skręcając głową, nie odczuwamy zaburzeń równowagi.

- Kiedy pojawia się zawrót głowy?

- Zawrót głowy pojawia się, gdy następują dwa zjawiska: istnieje niewłaściwa koordynacja ośrodkowa - czyli właściwie dopływające impulsy z narządów obwodowych nie są właściwie analizowane - mówimy wtedy o zawrotach ośrodkowych. Zawroty obwodowe pojawiają się, gdy docierają niewłaściwe impulsy z narządów obwodowych, głównie błędnika.

- Jak można zdefiniować zawrót głowy?

- Zawrót głowy to iluzja ruchu. W zawrotach błędnikowych, pochodzących z uszkodzonego błędnika, mamy wrażenie, że świat kręci się dookoła nas lub, rzadziej, że my kręcimy się wokół w tym świecie. W zawrotach ośrodkowych występują zaburzenia chodu i postawy - nie możemy utrzymywać właściwej pozycji ciała, mamy wrażenie że jest nierówne podłoże, nie możemy nogą trafić na właściwy schodek, wydaje się, wszystko jest chwiejne, niestabilne. Tym objawom towarzyszą objawy dodatkowe, takie jak nudności, wymioty, nieprawidłowa reakcja na hałas, światło, co jeszcze nasila zaburzenia.

W zawrotach głowy obwodowych objawy występują nagle, pacjent nie może ruszyć głowa, otworzyć oczu, każdy dźwięk go drażni, nie może wstać, ma nudności, wymioty. Na szczęście objawy te nie charakteryzują się zaburzeniami widzenia, nie ma utraty przytomności, drgawek. Mogą wystąpić szumy uszne i upośledzenia słuchu. Objawy obwodowe ustępują zwykle po 4, 5, 7 dniach.

Zawroty ośrodkowe charakteryzują się zaburzeniami chodu i postawy, pacjentowi wydaje się, że podłoga jest niestabilna, ma wrażenie jakby chodził po nadmuchanym materacu. Tu występują utraty przytomności i objawy neurologiczne, jak porażenia nerwów twarzowych, drgawki. Te objawy mogą trwać miesiącami, a nawet latami.

- Jakie znaczenie ma błędnik?

- To struktura umiejscowiona w uchu wewnętrznym, składa się z trzech kanałów półkolistych, zawierających płyn, łagiewkę i woreczek. W ich obrębie tych znajdują się otolity - takie kamyczki, które reagują na wszelkie zaburzenia w obrębie tej endolimfy. Każdy patologiczny ruch endolimfy lub oderwanie kamyków powoduje, że doznajemy iluzji ruchu.

Mamy dwoje uszu i dwa błędniki: prawy i lewy, najlepiej jak oba działają właściwie. Ale biologia przystosowała się do tego, że możemy żyć i funkcjonować normalnie przy prawidłowo działającym jednym błędniku, przez zjawisko kompensacji przedsionkowej. Dochodzi bowiem wtedy do regulacji ośrodkowej, która wygasza nadmierną ilość bodźców płynących ze zdrowego błędnika, a próbuje uruchomić błędnie funkcjonujący błędnik, co w efekcie prowadzi do wyrównania tych zjawisk, i w obrębie 2-3 tygodni i można poruszać się normalnie, nie odczuwając zaburzeń równowagi.

- Czy zawroty głowy mogą być objawem chorób, nie związanych z zaburzeniami czynności błędnika?

- Tak i to stwarza trudności diagnostyczne w postępowaniu lekarskim. Zaburzenia czynności błędnika stanowią przyczynę 3-6 proc. wszystkich zawrotów głowy, reszta tkwi w innych chorobach i schorzeniach. To przede wszystkim urazy: głowy, mózgu, błędnika, choroby naczyniowe: nadciśnienie, miażdżyca, zaburzenia krążenia żylnego, rytmu serca, wszystkie choroby metaboliczne. Także np. guzy mózgu, choroby zapalne mózgu mogą przebiegać z tymi objawami. Również zatrucia różnymi środkami: narkotykowe, dopalaczami, alkoholem mogą powodować takie objawy. Także choroby uszu mogą powodować zaburzenia równowagi i zawroty głowy.

- Kiedy z zawrotami głowy trzeba iść do lekarza?

- Wtedy, gdy zaburzenia stają się uciążliwe w życiu codziennym, przeszkadzają w wykonywaniu podstawowych czynności życiowych. Jak utrzymują się długo, nasilają się, powodują upadki, takich sytuacji nie można lekceważyć, trzeba zgłosić się do lekarza. Na początek do rodzinnego, który pomoże określić, skąd wynikają zaburzenia. On najlepiej powinien znać swojego pacjenta. Czasem wystarczy pomiar ciśnienia, które okaże się wysokie i można przypuszczać, że zawroty mogą być pochodzenia naczyniowego.

Natomiast gdy istnieją inne objawy wskazujące na chorobę błędnika, jak oczopląs (mimowolny ruch gałek ocznych) błędnikowy, pacjent powinien trafić do laryngologa. To też oceni lekarz rodzinny.

- Jak wygląda diagnostyka?

- Wywiad i podstawowe badania: pomiar ciśnienia, poziomu cukru, elektrolity, morfologia - to diagnostyka lekarza rodzinnego, który wykluczy choroby ogólnoustrojowe.

Gdy pacjent trafia do specjalisty, podstawą też jest bardzo dokładny wywiad. To pozwala ukierunkować rozpoznanie. Przeprowadza się badanie wziernikowe uszu, ocenia próby stroikowe, słuch, trzeba sprawdzić czy występuje oczopląs, jaki ma charakter. Jeśli to zawodzi, a w 20-30 proc. przypadków istnieją trudności diagnostyczne, diagnostykę trzeba poszerzyć o badania audiometryczne (ocena słuchu), oceniające czynność błędników (elektronystagmo-grafia, videonystagmografia, test HIT), OPK, test sakadowy.

Diagnostykę zamykają badania obrazowe: tomografia, rezonans magnetyczny. Nie można też zapominać o badaniach naczyniowych: ocenie przepływu w tętnicach kręgowych i szyjnych, patologia w tych okolicach powoduje bowiem zaburzenia ukrwienia ośrodkowego układu nerwowego, a to przekłada się na zaburzenia równowagi, czyli zawroty głowy. Wykonywane są też zdjęcia kręgosłupa szyjnego - projekcja tylno-przednia i boczna, czasem czynnościowa, aby tam doszukiwać się elementów niewłaściwych, mogących odpowiadać za zaburzenia.

- Jak wygląda leczenie?

- Mimo że pacjenci czują się bardzo źle, nie namawiamy na nadużywanie leków, ale na rozsądek i umiejętne i skoordynowane stosowanie leków. Pacjent powinien mieć spokój, właściwą opiekę, a to powoduje, że objawy będą samoistnie z czasem ustępowały. Doraźnie podawane są leki hamujące wymioty, nudności, zawroty głowy. Bardzo istotną rolę pełni wczesna rehabilitacja pacjentów z zaburzeniami równowagi. Zaczyna się od rehabilitacji ruchu gałek ocznych, potem głowy i stopniowo wszystkich układów. Pacjent wykonuje ćwiczenia najpierw w pozycji leżącej w łóżku, potem na siedząco na łóżku, potem siada i opuszcza nogi na podłogę itd. aż do ćwiczenia chodu oczywiście pod opieką drugiej osoby.