Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Kossakowski pochodzi od kosy, a Koc to po prostu koc

Dorota Naumczyk, prof. Michał Kondratiuk
Prof. Michał  Kondratiuk, jako wybitny językoznawca, wymieniany jest w encyklopediach wielu krajów.
Prof. Michał Kondratiuk, jako wybitny językoznawca, wymieniany jest w encyklopediach wielu krajów. A. Zdanowicz
Jeżeli chcesz poznać pochodzenie swojego nazwiska lub nazwy miejscowości, napisz do nas ([email protected]). Pytania przekażemy prof. Michałowi Kondratiukowi.

Nasz Czytelnik Kazimierz Kossakowski z miejscowości Kossaki-Falki w gminie Rutki (pow. zambrowski) zadzwonił do nas z prośbą o przekazanie językoznawcy profesorowi Michałowi Kondratiukowi zapytania o pochodzenie jego nazwiska.
- Słyszałem, że to nazwisko było obecne we wsiach nad Bugiem już od XV wieku, ale nie wiem, czy to prawda - mówi Kazimierz Kossakowski.

KOSSAKOWSKI

- Nazwisko to pochodzi od nazw kilku miejscowości grupy rodowej (rodzinnej) występujących w pow. łomżyńskim i zambrowskim: wsi Kossaki, przedmieść miasta Jedwabne, wsi Kossaki Borowe, Kossaki-Falki, Kossaki Nadbielne, Kossaki-Ostatki, Rutki-Kossaki - wylicza prof. Kondratiuk. - Nazwisko Kosakowski / Kossakowski utworzone jest od nazw miejscowości wyżej wymienionych za pomocą przyrostka -owski i oznacza osobę pochodzącą z danej wsi.

Jak dodaje językoznawca, nazwę osady: Kossaki z podwojonym gwarowym s (np. w wyrazie kossa) można łączyć z kosą "do cięcia i koszenia" lub z gwarowym okresleniem "kosak", czyli sierp nieząbkowany; nóż do rżnięcia słomy" albo też nazwą kos (ptak przelotny z rodziny drozdów, pospolity w naszych lasach).

W naszym regionie nazwisko Kossakowski najczęściej pojawia się w Białymstoku (241 mieszkańców), Łomży (175) i Zambrowie (130) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl

KOC

Kolejny Czytelnik "GW", Stanisław Koc ze wsi Koce Schaby w gm. Ciechanowiec, prosi o etymologię nazwiska Koc.
- Nazwa osobowa Koc jest podstawą nazw rodowych kilku wsi dawnej szlachty podlaskiej, np. Koce-Basie, Koce-Borowe, Koce-Chibowo (dziś pole i kolonia wsi Koce-Basie), Koce-Masły (dziś kolonia i pole wsi Koce-Basie), Koce-Piskuły, Koce- Schaby - rozpoczyna prof. Kondratiuk. - Nazwisko Koc zaświadczone w dokumentach historycznych w 1363 r. można łączyć z podstawą wyrazu "koc" od "kocić się" lub też koc w znaczeniu "grube nakrycie wełniane; dywan" albo też "część chomąta; skóra zwierzęca".
Nazwisko Koc w woj. podlaskim najczęściej spotkamy w Białymstoku (nosi je 114 mieszkańców stolicy Podlasia), Siemiatyczach (56), wsi Koce-Basie (55), Bielsku Podlaskim (45) i wsi Koce-Schaby (43) oraz Koce Borowe (36) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl

DUSZYŃSKI

Z prośbą o "rozszyfrowanie" swojego nazwiska zwrócił się do nas również Jan Duszyński.
- Nazwisko to jest poświadczone w źródłach historycznych w roku 1646 i pochodzi prawdopodobnie od nazwy miejscowej Duszno w gm. Trzemieszno w dawnym woj. bydgoskim - wyjaśnia językoznawca. - Utworzone zostało za pomocą sufiksu - ski. Oznacza osobę pochodzącą z miejscowości: Duszno, może też Duszyno.

W naszym regionie nazwisko Duszyński występuje dosyć rzadko. Noszą je pojedyncze osoby mieszkające w okolicach Białegostoku, Suwałk, Czarnej Białostockiej i Michałowa.

BAJKI STARE

Natomiast Stanisław Magnuszewski z wsi Bajki Stare w gm. Trzcianne prosił językoznawcę zarówno o rozszyfrowanie jego nazwiska, jak i nazwy miejscowości. O etymologii nazwiska Magnuszewski pisaliśmy już w Magazynie "GW" tydzień temu, a dzisiaj prof. Kondratiuk pochyla się nad nazwą wsi:

- Najstarsza informacja źródłowa o miejscowości Bajki Stare i jej właścicielu odnosi się do roku 1505, a zapisana została w dokumencie z roku 1536 pod nazwą: "Ograniczenie sądowe dóbr grodzieńskich i bielskich nadanych przez króla Zygmunta I synowi jego królewiczowi Zygmuntowi Augustowi od dóbr rajgrodzkich i goniądzkich należących do Jana Radziwiłła starosty żmudzkiego, uskutecznione w r. 1536". Jak podaje prof. J. Maroszek i A. Studniarek (w książce "Dzieje Trzciannego i obszaru gminy Trzcianne w XV-XX w.", Trzcianne 2004), przed 1505 r. Mikołaj Radziwił, namiestnik bielski nadał Józefowi Bajce, właścicielowi majątku Bajki położonego nad rzeczką Nereślą, przywilej na założone przez niego wójtostwo długołęckie, "lecz gdy potem Goniądz panu wojewodzie rzeczonemu [1 I 1509 r.] danym był w dziedzictwo, wtedy sam pan wojewoda przywilej ten mnie odebrał, adwokację zaś do Goniądza przyłączył" - stwierdził 4 listopada 1536 r. przed sądem granicznym tenże Józef Bajko. Od nazwy posiadłości i wsi Bajki pochodzi późniejsze nazwisko Bajkowski i ród Bajkowskich herbu Lubicz. Bajki wymieniani są w starostwie knyszyńskim (1557 r.), następnie miejscowość Bajki oraz Stanisław Wojtiechowicz Bajka z tej wsi (popis wojsk Wielkiego Księstwa Litewskiego z 1567 r.), który 9 lipca 1565 roku występuje jako dowódca pocztu goniądzkiego wojska Radziwiłłów. Bajkowscy herbu Lubicz w swoich dobrach (w latach 1580-1581) mieli na 9, 75 włókach poddanych z obowiązkiem płacenia czynszu, 9 włók uprawiali poddani za pańszczyznę oraz 29 osadników zajmowało się uprawą ogrodów. Ważnym dochodem ziemian Bajkowskich było bartnictwo w lasach knyszyńskich. W wyniku rozrostu rodu Bajkowskich i podziałów majątkowych, powstają Bajki Stare i Bajki Zalesie, poświadczone już w źródłach z 1744 roku, obie wsie w parafii Trzcianne. W 1784 r. mamy w rękopisie jeszcze Bayki, wieś szlachty.

Jak dodaje językoznawca, nazwa wsi Bajki pochodzi od nazwy osobowej Bajko / Bajka i zaliczana jest do kategorii nazw rodowych (rodzinnych). Nazwisko Bajko wymieniane w źrodłach historycznych i pracach naukowych wywodzić można od nazwy osoby Baj - od bajać, czyli "pleść', baj jako "bajarz, plotkarz, pleciuga". Druga część nazwy: Stare, określa osadę wcześniej powstałą.

BAJKI - ZALESIE

Nasza Czytelnika Gabriela Ponikarczyk przysłała do nas maila z zapytaniem o etymologię nazwy wsi Bajki-Zalesie w pow. monieckim.
- Podobnie jak Bajki Stare, tak i Bajki-Zalesie albo Zalesiany pierwotnie miały nazwę Bajki od właściciela dóbr i osady: Bajka, Bajko - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Nazwy dwuczłonowe pojawiły się później. Ustalenie czasu ich pojawienia się i funkcjonowania w użyciu ludności i żródłach pisanych jest trudne. Nazwa dwuczłonowa napewno była w użyciu już w drugiej połowie XVIII wieku. W 1727 r. majątek Bajki Zalesie po wdowie Konstancji z Bajkowskich Felicjanowej Skrodzkiej, wojewodzinie łomżyńskiej, przeszedł na własność bliskich jej spokrewnionych - Karwowskich. Jeszcze 10 lutego 1783 roku Bajki Starawieś i Bajki Zalesie były własnością Pawła Karwowskiego, podkomorzego bielskiego i innej szlachty, a w 1794 r. właścicielem był Franciszek Karwowski herbu Pnieja, wysoki urzędnik dworski w służbie osobistej króla.
Jak dodaje językoznawca, nazwa dwuczłonowa: Bajki - Zalesie pisana jest przez kreskę dlatego, że oba jej człony są równorzędne, mogą występować niezależnie. Człon Bajki został objaśniony wyżej (zob. Bajki Stare). Człon drugi - Zalesie - oznacza osadę, która leży za lasem, w odniesieniu do wsi Bajki, pierwotnie jednoczłonowej, a potem dwuczłonowej: Bajki Stare.

POGORZELCE

Teresa Wołkowycka z wsi Pogorzelce koło Białowieży zwraca się do prof. Kondratiuka z prośbą o analizę nazwy jej miejscowości.
- W 1798 r. na uroczysku o nazwie Pohorelec powstała - w roku 1792 - wieś o tej samej nazwie - rozpoczyna językoznawca. - Według "Ordinaciji korolewskich puszcz w lesniczestwach Wielkiego Księstwa Litewskiego" z 1639 r., na Pohorelcu miał wchód (wstęp) szlachecki pan Słuszka, wojewoda Nowogrodzki. Nazwa wsi Pohorelcy jest poświadczona w źrodle z lat 1878-1886 oraz na przełomie XIX-XX wieku. W roku 1921 we wsi Pogorzelce, gminy i powiatu Białowieża, było 28 domów i 207 mieszkańców.

Prof. Kondratiuk wyjaśnia, że dawna nazwa kulturowa Pohorelec (1798 r.) - oznaczająca pogorzelisko, zgliszcze - rozwinęła się w nazwę etniczną Pogorzelce (gwarowo Paharelcy) określającą ludzi mieszkających na pogorzeli. Porównaj: polskie pogorzelcy i białoruskie paharelcy, czyli ludzie, którzy stracili mieszkanie, mienie na skutek pożaru; ofiary pożaru'.

Czytaj e-wydanie »

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na wspolczesna.pl Gazeta Współczesna