Pokoniewski to ten, który pokonał i zwyciężył

Nasza Czytelniczka Agnieszka Nietubyć pisze do nas w e-mailu: "W odpowiedzi na Państwa artykuł, przesyłam prośbę i jednocześnie wyzwanie dotyczące mojego nazwiska. Nietubyć to nazwisko mojego męża. Proszę o analizę pochodzenia tego nazwiska. Nazwisko pochodzi z województwa warmińsko-mazurskiego ze wsi Lakiele(tam po wojnie zamieszkali dziadkowie męża)."

Nietubyć

- Nazwisko to powstało zapewne od wyrażenia: nie tu być w sensie być w innym miejscu - twierdzi prof. Michał Kondratiuk. - Tę samą etymologię mają formy nazwisk - Nietubyc, Nietubycz, Nietubicz i Nietubył (odnotowane w dokumentach już w 1486 r.).

W woj. podlaskim nazwisko Nietubyć pojawia się bardzo rzadko. Można je spotkać m.in. w Zambrowie (13 osób), okolicach Filipowa (7 osób) i Suwałkach (4 osoby) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl.

Klejps

Nasz Czytelnik Zbigniew Klejps z Augustowa pisze do nas w mailu: "W związku z artykułem w Gazecie Współczesnej, zwracam się z prośbą o podanie etymologii nazwiska Klejps. Mój śp. dziadek Jan Klejps urodzony w Dalnym Lesie (pow. augustowski) twierdził, iż nazwisko to pochodzi z języka niemieckiego, ale spotkałem się również z opiniami, iż jest ono pochodzenia litewskiego."

- Nazwisko to prawdopodobnie pochodzi od nazwy osobowej Klejs z wstawną głoską [p], może pod wpływem gwarowym czy pomyłką kancelaryjną - wyjaśnia językoznawca. - Nazwisko Klejps jest adaptacją niemieckiej nazwy osobowej: Kleis, Klais, a te pochodzą od imienia Nicolaus.

W naszym kraju nazwisko Klejps najczęściej pojawia się w Augustowie (nosi je aż 28 mieszkańców tego miasta) i w miejscowości Dalny Las (9 mieszkańców) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl

KULĄGOWSKI

Elżbieta Gromadzka dopytuje zaś językoznawcę o pochodzenie nazwiska Kulągowski.

- Nazwisko to można łączyć z nazwą osobową Kula (1253 r.) utworzoną od słów kula lub kuleć albo też kulić (się). Gwarowo mówiło się "kulanyw znaczeniu "kulawy" - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Bezpośrednią podstawą formy słowotwórczo rozbudowanej jest nazwisko: Kuląg. Kulągowski to syn, potomek Kuląga.
W naszym kraju nazwisko Kulągowski najczęściej się pojawia w Kolnie (80 mieszkańców). Poza tym w naszym regionie można je spotkać w Piszu, Grajewie i Łomży - na podst. www.nazwiska-polskie.pl

POKONIEWSKI

Kolejna nasz Czytelniczka, pani Elżbieta, pisze do nas w mailu: " Proszę o wyjaśnienie nazwiska Pokoniewski. To nazwisko rodowe mojej babci. Wiem, że jej ojciec pochodzil z Jedwabnego, ale to chyba mało istotne. Wiem też, że mało jest osob o tym nazwisku, a te które są to rodzina."

- Nazwisko to może pochodzić od nazw miejscowości Pokaniewo, gwarowo brzmiącej Pakaniewo, a w źródłach historycznych wcześniejszych występującej jako Pakaniewo lub Pakaniow (XVI-XVII w.), a dopiero na przełomie XIX i XX w. "Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" podaje formę Pokaniewo - twierdzi prof. Kondratiuk. - Pokoniewski to nazwisko odmiejscowe z przyrostkiem -ski, w znaczeniu "pochodzący z miejscowości Pokaniewo". Grupa nazw miejscowości z członem głównym: Pokaniewo znajduje się w gminie Milejczyce, pow. siemiatyckiego. Nazwisko Pokoni-ewski można również łączyć z wyrazem pokonać w sensie "zwyciężyć' lub z pokon jako "początek", jak podaje K. Rymut.

W naszym regionie nazwisko Pokoniewski najczęściej występuje w okolicach Bielska Podlaskiego.

Michałowo

Nasz Czytelnik Mateusz Harasimczuk z wsi Folwarki Wielkie w gm. Zabłudów prosi o wyjaśnienie etymologii nazw miejscowości Michałowo i Gródek.

- Jeżeli chodzi o Michałowo, to początkowo była to kolonia fabryczna w majątku Niezbudek (Niezbudka, Niezabudka 1859 r..), na prawym brzegu rzeki Supraśli - rozpoczyna prof. Kondratiuk. - W 1860 roku były tu 4 fabryki sukna i flaneli, a główna z nich należąła do Michałowskiego, dziedzica dóbr Niezbudek. Z biegiem czasu obok fabryki powstała osada Michałowo, przeważnie niemiecka. Osadę tkaczy założył w roku 1832 Seweryn Michałowski, na pamiątkę gniazda rodowego Michałowskich. Dobra Michałowo wymieniane są w dokumencie z 1707 roku, w tym też czasie Michałowski był administratorem dóbr Zabłudowa. Według danych z lat 1878 i 1886 Michałowo było kolonią w dobrach Niezbudka i należało do Ewy fon Minkwic. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z 1924 r. podaje, że w 1921 roku miasteczko Michałowo miało 288 domów i 2176 mieszkańców, a folwark Michałowo-Niezbudek miał 1 dom i 4 mieszkańców.

Jak dodaje językoznawca, w klasyfikacji znaczeniowo-słowotwórczej prof. W. Taszyckiego, Michałowo to nazwa pamiątkowa nadana na cześć gniazda rodowego Michałowskich.

Wiele informacji o miejscowościach Michałowo i Niezbudek można znaleźć w książkaach Michała Kondratiuka pt. Nazwy miejscowe południowo-wschodniej Białostocczyzny.

Gródek

- W roku 1498 Aleksander Chodkiewicz, wojewoda nowogrodzki i marszałek wielki Wielkiego Księstwa Litewskiego, w swoich dziedzicznych dobrach w Horodkie (Gródku) ufundował monaster, lecz po dwóch latach zakonnicy poprosili fundatora o przeniesienie monasteru w spokojniejsze miejsce - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Aleksander Chodkiewicz wyraził zgodę i pozwolił samym zakonnikom Zakonu Świętego Bazylego wybrać dogodne miejsce w Puszczy Błudowskiej. Monaster przeniesiony został potem do Supraśla. Nazwa wsi, a wcześniej miasteczka Gródek, notowana jest w dokumentach jako: Horodok (1498 r.), iz Horodka (1510 r.), ot Horodka (1536 r.), Gródek (1784 r.), Horodok (1878-1886 r.), Gródek (1921 r). W 1924 roku w miasteczku Gródek było 350 domów i 2081 mieszkańców.
Jak dodaje językoznawca, nazwa Gródek (gwarowo Haradok) pochodzi od wyrazów pospolitych: polskie gródek, grodziec w sensie "zamek, gród, miasteczko"; rosyjskie gorodok, dawniej "ostróg, ostrożek, umocniona tynem osada, duża bogata wieś z kilkoma cerkwiami"; białoruskie haradok, czyli "miasteczko, historyczne - osada ogrodzona, zabezpieczona umocnieniem w postaci ściany drewnianej lub murowanej, tynu".

BUDY

Kolejny nasz Czytelnik prosi jęzkoznawcę o wyjaśnienie pochodzenia nazwy wsi Budy w gm. Białowieża. Tydzień temu na łamach Magazynu GW prof. Kondratiuk omawiał etymologię nazwy wsi Pogorzelce, do której teraz nawiązuje:

- Wszystkie trzy leżące obok siebie wioski: Pogorzelce, Teremiski i Budy mają wspólną nazwę Budy, często z wyróżnieniem: Budy Perszy, Budy Druhi, Budy Treti, licząc od zachodu, tj. z miejscowości Dubiny, Hajnówka, Orzeszkowo - wyjaśnia językoznawca. - Buda, Budy to nazwy tymczasowych osad leśnych drwali, smolarzy, pszczelarzy itp. powstających po wyciętych lasach. Pierwotnie oznaczały one samo mieszkanie osadnika leśnego i w języku myśliwskim znaczyło szałas z gałęzi, służący do ukrycia myśliwego przed zwierzyną, na którą czatuje. Gdy z tych osad zaczęły tworzyć się osady rolnicze, niektóre z nich zatrzymały swoje pierwotne nazwy, choć miejsce bud, szałasów zastąpiły chaty.

Jak dodaje prof. Kondratiuk, wieś Budy (Pierwsze) powstała na gruntach przetrzebionego uroczyska Szczekotowo w drugiej połowie XVIII wieku. Prawdopodobnie mieszkańcy wsi Budy są potomkami budników szczekotowskich. Uroczysko Szczekotowo znajduje się w kwartałach leśnych Puszczy Białowieskiej numer 336-278. Wieś Budy jest poświadczona w źródle z lat 1878-1886 (Spisok ziemlewładienij Grodnienskoj gubierni) i w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... z przełomu XIX-XX wieku. W klasyfikacji semantyczno-słowotwórczej nazwa Budy należy do grupy nazw kulturowych.
Prof. Michał Kondratiuk jest autorem ponad 200 publikacji poświęconych nazwom miejscowości i gwarom Białostocczyzny.

Jako wybitny językoznawca wymieniany jest w encyklopediach polskiej, białoruskiej, ukraińskiej i litewskiej.

Prof. Kondratiuk urodził się w Dubinach koło Hajnówki w 1934 r. W 1958 ukończył rusycystykę na Uniwersytecie Warszawskim, a trzy lata później filologię białoruską. W 1970 r. obronił pracę doktorską w Instytucie Słowianoznawstwa PAN w zakresie nauk humanistycznych, a w 1984 r. habilitował się w Instytucie Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej UW w zakresie językoznawstwa słowiańskiego i bałtyckiego. W 1992 r., po przejściu na pełny etat do Filii UW w Białymstoku, otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu w Białymstoku. W 1997 r. został profesorem belwederskim w wyniku starań Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 2003 został profesorem zwyczajnym.