Podgajecki to ten, co mieszkał pod gajem

Nasza Czytelniczka Teresa Wołkowycka z wsi Pogorzelce koło Białowieży prosi językoznawcę prof. Michała Kondratiuka o wyjaśnienie etymologii swojego nazwiska. - Czy pochodzi ono od rosyjskiego wyrazu "wołk", czyli wilk? - dopytuje pani Teresa.

Wołkowycki

- Nazwisko to może pochodzić od nazwy osobowej Wołkow (zanotowanej w źródłach historycznych już w 1422 r.), a powstałej oczywiście, tak jak Pani przypuszcza, od rosyjskiego wyrazu "wołk" w znaczeniu wilk - rozpoczyna prof. Kondratiuk. - Od tego wyrazu powstały nazwiska Wołkowicki, Wołkowycki i Wołkowicz.

Jak dodaje językoznawca, nazwisko Wołkowycki mogło też powstać od nazwy miasta Wołkowysk w obwodzie grodzieńskim na Białorusi.
- Tak więc znaczenie tego nazwiska to "potomek Wołkowa" albo "człowiek pochodzący z Wołkowyska" - kwituje prof. Kondratiuk. - Wołkowysk po raz pierwszy wspomniany jest w latopisie z 1252 roku jako Wołkowyjesk, dziś po białorusku brzmi: Waukawysk, po rosyjsku: Wołkowysk (z akcentem na końcowej sylabie).

W Polsce nazwisko Wołkowycki najczęściej występuje właśnie w województwie podlaskim, a głównie w Białowieży (112 osób), Białymstoku (67 osób), Hajnówce (43), Bielsku Podlskim (29). Można je też spotkać w Ełku, Pogorzelcach, Narewce, Sokółce, Zaściankach - na podst. www.nazwiska-polskie.pl

Podgajecki/Podhajecki

Napisała do nas również Krystyna Kozłowska z Hajnówki, która prosiła m.in. o wyjaśnienie nazwisk Gryniewicki, Niczyporuk i Podgajecki. Dwa pierwsze nazwiska językoznawca omówił w Magazynie "Gazety Współczesnej" z dnia 8 maja, a dziś pochyla się nad trzecim:
- Nazwisko Podgajecki pochodzi od określenia miejsca zamieszkania człowieka czy też całej jego rodziny, czyli od wyrażenia przyimkowego "pod" plus "gaj" - tłumaczy prof. Kondratiuk. - Gwarowo mówiło się "pud hajom" czy też "hajkom", co oznaczało zamieszkiwanie w okolicy "niewielkiego, zwykle liściastego lasu, lasku. W ten sposób powstały nazwy miejscowości: Podgaje i Pud Gajem występujące na Białostocczyźnie.
Nazwisko Podgajecki występuje tylko w województwie podlaskim. W naszym regionie pojawia się ono w Białymstoku (21 osób) i Hajnówce (17 osób) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl

Natomiast nazwisko Podhajecki można spotkać w różnych częściach Polski, a na Podlasiu pojawia się ono bardzo rzadko.
wasilewski/-ka

Czesława Wasilewska z wsi Kruszewo Wypychy, podopieczna Domu Pomocy Społecznej w Brańsku, prosi prof. Kondratiuka o analizę etymologii jej nazwiska.

- Nazwisko to może pochodzić od nazwy miejscowości Wasilówka (w gminie Janów w powiecie sokólskim lub w gminie Raczki w powiecie suwalskim; albo też kolonii Wasilówka koło wsi Puska w powiecie augustowskim - twierdzi językoznawca. - Nazwy osad Wasilówka zaś utworzono od imienia wschodniosłowiańskiego Wasilij, Wasyl i polskiego Bazyli. Bazyli to imię pochodzenia greckiego - od basileios w znaczeniu "królewski". W źródłach polskich imię to pojawia się w dwóch postaciach: Bazyli (1430 r.) i ruskie Wasyli (1454 r.).
W naszym regionie nazwisko Wasilewski najczęściej pojawia się w Suwałkach (810 mieszkańców), Białymstoku (791), Augustowie (318) i Ełku (247) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl.

Bulcewicz i brandys

Nasz Czytelnik Robert Skwarko zaś dopytuje językoznawcę o pochodzenie m.in. trzech nazwisk: Bulcewicz, Brandys i Grynkiewicz.
- Nazwisko Brandys pochodzi od niemieckiej nazwy osobowej Brandt, a ta od imienia Hildebrandt lub też od słowa brand w znaczeniu "głownia" - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Nazwisko Brandys w źródłach hisotrycznych zapisano już w 1476 r. (od niemieckiego Brandis).
W naszym regionie nazwisko Brandys występuje niezwykle rzadko. Można je spotkać głównie na południu Polski, w okolicach Krakowa, Bielsko-Białej, Sosnowca i Katowic.

- Natomiast nazwisko Bulcewicz utworzone zostało od nazwy osobowej Bul (funkcjonującej w źródłach historycznych już w 1430 r.) i Bulc, a te zaś od podstawy bul- (porównaj: bula, buła oznaczające "zgrubienie, guz", prasłowiańskie "buliti" w znaczeniu "obrzmiewać, pęcznieć; wytrzeszczać oczy", gwarowe bula , czyli "byk" i bulla jako "dekret". Przyrostkiem w nazwisku Bulcewicz jest -ewicz w funkcji patronimicznej, oznaczające syna, potomka Bulca.
Nazwisko Bulcewicz najczęściej można spotkać na południu Polski, głównie w rejonie Skoczowa, Jeleniej Góry i Wrocławia.

Grynkiewicz/ Hrynkiewicz

- Nazwiska Grynkiewicz i Hrynkiewicz zaś są popularne w całej wschodniej części dawnego województwa białostockiego, głównie w powiatach: bielskim, hajnowskim, białostockim, sokólskim i augustowskim - rozpoczyna prof. Michał Kondratiuk. - Podstawą tych nazwisk jest imię ruskie z kalendarza kanonicznych imion cerkiewnych: Grigorij (polskie Grzegorz ) oraz ich form hipokorystycznych (pieszczotliwych, zdrobniałych), które często stawały się nazwiskami albo były podstawą do derywacji nowych nazwisk, słowotwórczo rozbudowanych, dwu- i trzystopniowych.
Jak dodaje językoznawca, dziś na Białostocczyźnie funkcjonują nazwiska: Hryn, Hrynko, Gryń, gwarowo: Hryń, Hryńko.

Od nazwisk zdrobniałych Hrynko, Hryńko "urobiono" nazwisko Hrynkiewicz przez dodanie przyrostka -ewicz w funkcji patronimicznej, o znaczeniu "syn, potomek". Forma Grynkiewicz, z początkową spółgłoską [g], mogła powstać w wyniku substytucji, czyli adaptacji białoruskiej formy z [h] do języka przyjmującego, polskiego, a więc jest to forma nazwiska hybrydalnego.

Dubiażyn

Nasza Czytelniczka Bożena Tomczuk napisała do nas maila: "Mój tato pochodzi ze wsi Dubiażyn. Jego nazwisko to Tomczuk. Prosimy o sprawdzenie pochodzenia nazwiska i nazwy miejscowości". Analizą etymologii nazwiska prof. Kondratiuk zajął się w Magazynie z dnia 5 maja br., a dzisiaj pochyla się nad nazwą miejscowości:

- Dubiażyn to wieś w gminie Bielsk Podlaski - rozpoczyna językoznawca. - Pierwsza informacja o tej miejscowości jest z 1693 roku i pochodzi od prof. J. Wiśniewskiego, z jego materiałów archiwalnych. W 1790 r. wieś Dubiażyn należy do parafii prawosławnej w Boćkach, kolejne potwierdzenie odnosi się do lat 1878 i 1886. Na przełomie XIX i XX w. Dubiażyn, wieś nad rzeką Białą, jest siedzibą gminy obejmującej 70 wsi powiatu bielskiego.
Jak wyjaśnia prof. Kondratiuk, nazwa wsi należy do kategorii nazw dzierżawczych. Nazwy te oznaczały pierwotnie przynależność danej osady do człowieka, od którego imienia utworzono nazwę. Tym człowiekiem była osoba, którą nazywano Dubiaga. Nazwisko czy przezwisko Dubiaga jest utworzone od ruskiego wyrazu: dub czyli "dąb" (nazwy osobowe: Dub, Dubiaga) za pomocą sufiksu -'aga.
Nazwiska Dubiaga, Dubiaha, Dubiago są znane w języku rosyjskim, białoruskim i ukraińskim, a także w Polsce. Na Białostocczyźnie obecnie funkcjonują nazwiska: Dub, Duba, Dubiaga, Dubiaha, np. w mieście Augustów i okolicy, we wsiach: Berezyszczu, Dubiażynie, Czeremsze, Milejczycach i innych.

Podstawą nazwy wsi Dubiażyn jest nazwisko Dubiaga, Dubiaha, a wykładnikiem formalnym przyrostek dzierżawczy -in.

Końcowizna

Paweł Owsiejczuk zaś przysłał do nas maila, w którym dopytuje m.in. o etymologię nazwy wsi Końcowizna w gminie Suraż.
- Pierwotna osada to "zaścianek Kuncewizna" poświadczony w źródle z 1647 roku - rozpoczyna prof. Michał Kondratiuk. - W kolejnych latach charakter osady, jej nazwa, przynależność administracyjna oraz własnościowa ulegały zmianom. W 1676 r. Koncowizna jest w parafii Suraż; w 1764 roku posesorem Kuncewizny był Paweł Kramkowski; w 1790 r. folwark Kończewizna należy również do parafii Suraż; w latach 1878-1886 osada nosi nazwę Kramkowizna albo Koncewizna; na przełomie XIX i XX wieku nazwa osady brzmi: Kramkowizna albo Końcewizna, należy do gminy Zawyki powiatu białostockiego i jest w posiadaniu Kozłowskich. W 1921 roku we wsi Końcewizna było 5 domów i 43 mieszkańców.
Jak dodaje językoznawca, nazwa wsi Końcewizna, a pierwotnie zaścianku Kuncewizna, należy do kategorii nazw dzierżawczych z przyrostkiem - izna i w funkcji dzierżawczej określa przynależność osady do osoby o nazwisku Kunc, Kunca, Kuncew. Np. Kunca był namiestnikiem dóbr Waniewo w 1522 roku.

Dawna oboczna nazwa tej osady: Kramkowizna jest także nazwą dzierżawczą od nazwiska P. Kramkowskiego, byłego posiadacza lub dzierżawcy folwarku. Ludowa postać nazwy Koncowizna powstała przez skojarzenie nazwiska Kunc, Kunca z wyrazem pospolitym: koniec, kuniec, a potem z błędnym ustaleniem nazwy oficjalnej, opartej na tym skojarzeniu.