Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Pochodzenie nazwisk. Językoznawca: Tararuj to gaduła i żartowniś

Dorota Naumczyk, prof. Michał Kondratiuk
Prof. Michał  Kondratiuk
Prof. Michał Kondratiuk Archiwum
Kilkuset Czytelników "GW" zgłosiło się za naszym pośrednictwem do prof. Michała Kondratiuka z prośbą o rozszyfrowanie ich nazwisk i nazw miejscowości. Na razie więc wstrzymujemy przyjmowanie kolejnych zgłoszeń, by językoznawca mógł zająć się tymi, które otrzymał.

Nazywam się Katarzyna Święcka. Urodziłam się w Zambrowie w 1976 roku - pisze do nas nasza Czytelniczka. - Pochodzę z miejscowości Wybrany w gminie Rutki- Kossaki. Mój dziadek nazywał się Stanisław Święcki, a urodził się w 1903 roku. Chciałabym poznać pochodzenie mojego nazwiska (...)

Święcka

- Nazwisko to poświadczone jest źródłowo w 1392 roku - rozpoczyna prof. Michał Kondratiuk. - Pochodzi ono od nazw miejscowości typu: Święte, Święciny, Święck-Nowiny, Święck-Strumiany, Święck Wielki (wsie w powiecie wysokomazowieckim). Święcka to typ nazwiska odmiejscowego, które informuje o dawnym pochodzeniu osoby z danej osady, a czasami również o obecnym miejscu jej zamieszkania.

W naszym regionie nazwisko Święcki, Święcka występuje głównie w Białymstoku (71 osób), Zambrowie (54 osoby), Łomży (44 osoby), Wysokiem Mazowieckiem (37 osób). Można je też spotkać w Łapach, Piszu, Suwałkach, Gołdapi, Narwi, Brańsku, Ciechanowcu, Ogrodniczkach, Giżycku, Olecku (na podst. www.nazwiska-polskie.pl).

Szparło

Kolejny nasz Czytelnik, Adam Szparło, pisze: "Witam serdecznie. Chciałbym za pośrednictwem państwa zapytać prof. Michała Kondratiuka o rodowód mojego nazwiska (...) - Szparło. Mój ociec urodził się w Dubinach, czyli miejscowości z której pochodzi pan profesor Kondtratiuk. Przy okazji chciałbym zapytać o nazwisko mojej narzeczonej - Borkowska. Jej ojciec pochodzi z Topczykał koło Bielska Podlaskiego. Pozdrawiamy. Adam i Paulina."

Etymologię nazwiska Borkowska prof. Kondratiuk objaśnił już w magazynowym wydaniu "Gazety Współczesnej" z dnia 10 lipca, a dzisiaj pochyla się nad nazwiskiem Szparło:

- Jest to nazwisko pochodzenia apelatywnego (od rzeczownika pospolitego - przyp. red.) - twierdzi językoznawca. - Zostało ono utworzone od wyrazów: spara, szpara w znaczeniu "szczelina, znak od uderzenia" lub szpara, co w języku staropolskim oznaczało "przyrząd do łowienia ptaków". Można też wywodzić to nazwisko od białoruskich wyrazów: szparki w sensie "szybki, bystry", szparyć, czyli "robić coś z niezwykłą energią i siłą, szybko". W miejscowych gwarach białorusich jest powiedzenie: kogoś "naszparyć, naszparyti", czyli mocno zbić.

W naszym regionie nazwisko Szparło występuje głównie w Hajnówce i Ełku (nosi je zaledwie po kilku mieszkańców tych miejscowości).

Posacki

Magdalena Posacka zaś pisze do nas w mailu: "Dzień dobry. Piszę w sprawie artykułu (...) dotyczącego pochodzenia nazwisk. Chciałabym zapytać o dwa nazwiska, mianowicie: Posacki oraz Choroszewicz."

- Nazwisko Posacki pochodzi od nazw miejscowości Posada (kilka wsi w Polsce) - twierdzi językoznawca. - Nazwisko to poświadczone jest w źródłach od 1494 roku. W języku staropolskim posada oznaczała "obowiązek trzymania straży przez chłopów w grodach".

W naszym regionie nazwisko Posacki jest bardzo rzadkie. Nosi je zaledwie kilku mieszkańców Wysokiego Mazowieckiego i Białegostoku.

Etymologią nazwiska Choroszewicz prof. Kondratiuk zajmie się w jednym z najbliższych Magazynów "Gazety Współczesnej".

Tararuj/ Tararaj

Od naszej Czytelniczki Julity Tararuj otrzymaliśmy maila o treści: "Witam. Jakiś czas temu zastanawiałam się, jakie jest pochodzenie mojego nazwiska. W internecie wyczytałam jedynie, że nazwiska były nadawane od zawodów, jakie ludzie wykonywali, nazw miejscowości, skąd pochodzili itp. Wyczytałam również, iż moje nazwisko Tararuj pochodzi od tarara w sensie "odgłosu trąb". Są to dość skromne informacje. Jeżeli prof. Michał Kondratiuk jest w posiadaniu większej wiedzy dotyczącej mojego nazwiska, prosiłabym o przekazanie mojej wiadomości. Pozdrawiam, Tararuj Julita".

- W języku rosyjskim i białoruskim wyraz tararuj jest określeniem potocznym człowieka "gaduły, papli, pleciugi, żartownisia" - tłumaczy językoznawca. - Regionalne białoruskie tarara oznacza "pleść głupstwa, bajdurzyć". K. Rymut, autor słownika "Nazwiska Polaków" wywodzi nazwiska Tararaj, Tararej, Tararuj, Tararyj od tarara właśnie w znaczeniu "odgłosu trąb". W Polsce nazwisko Tararuj nosi 305 osób, z tego 87 to mieszkańcy dawnego województwa białostockiego.

W naszym regionie nazwisko Tararuj spotkamy głównie w Siemiatyczach, Bielsku Podlaskim, Nurcu-Stacji i Drohiczynie.

Toczydłowski

Marzena Bykowska dopytuje zaś o pochodzenie nazwisk Toczydłowski i Strzeszewski.

- Nazwisko Toczydłowski może pochodzić od apelatywu staropolskiego toczydło w znaczeniu "urządzenie do ostrzenia broni", toczyć, czyli "obracać, przesuwać, wprawiać w ruch" lub od nazwy wsi Toczyłowo w gm. Grajewo - wyjaśnia językoznawca. - Można przypuszczać też, że nazwisko to zostało zniekształcone. Warto zauważyć, iż w języku rosyjskim słowo toczit znaczy "ostrzyć".

W naszym regionie nazwisko Toczydłowski występuje głównie w Białymstoku (287 osób), Knyszynie (28), Wasilkowie (13), Choroszczy (9), Czarnej Białostockiej (9) i Mońkach (8).

Strzeszewski

- Natomiast jeżeli chodzi o nazwisko Strzeszewski, to jest ono poświadczone w źródłach polskich od 1389 roku - opowiada prof. Kondratiuk. - Są też formy: Strzeszowski (1424 r.), Strzesiewski. Nazwiska te pochodzą od nazw miejscowości Strzeszewo (kilka wsi), między innymi w gm. Śniadowo w powiecie łomżyńskim. Nazwiska odmiejscowe informują o dawnym pochodzeniu osoby z danej osady.

W naszym regionie nazwisko Strzeszewski pojawia się w Zambrowie (22), Łomży (18) oraz m.in. w Starych juchach i Michałowie.

Szymulewicz

Robert Skwarko dopytuje zaś językoznawcę o pochodzenie takich nazwisk jak Szymulewicz i Szczęsnulewicz.

- Szymulewicz to nazwisko utworzone od podstawy Szymul (w źródłach historycznych zapisanej już w 1448 r.), Szymula (1784 r.), a te zaś pochodzą od imienia Szymon, pochodzenia hebrajskiego i pierwotnie znaczącego "Bóg wysłuchał" - tlumaczy prof. Kondratiuk. - Przyrostek patronimiczny ewicz w nazwisku oznacza "syn, potomek".

Szczęsnulewicz

- Natomiast jeżeli chodzi o nazwisko Szczęsnulewicz, to podstawą derywacyjną jest tu forma Szczęsnul pochodząca od Szczęsny - tłumaczy językoznawca. - Szczęsny oznaczało człowieka "szczęśliwego, zadowolonego.

Nazwisko Szczęsnulewicz w Polsce północno-wschodnij występuje bardzo rzadko.

Sikory

Nasza Czytelniczka Marta z gminy Mońki zaś pisze: "Bardzo interesuję się swoim pochodzeniem, więc jeżeli nadarza się taka okazja, to z chęcią korzystam" i dopytuje o etymologię wsi Sikory.

- Wieś Sikory istniała już przed 1561 rokiem, o czym świadczy zapis w Inwentarzu Star. Knyszyńskiego, przy opisie włók sioła Kropiwnicy: "...od ziem Sikorzyńskich ziemian Iwaskowiczów" h rozpoczyna prof. Kondratiuk. - Dalsze potwierdzenia nazwy wsi i jej przynależności administracyjnej i parafialnej w dokumentach historycznych są następujące: Sikory, ziemianin Mikołaj Sikorski (1567 r.); Sikori, wieś, Sikori Niereslia, parafia Goniądz, śl. [szlachcic, szlachetny] Mikołaj z Nieresli z 4 włók śl., od 1 młyna (1580 r.); Sikory, wieś w parafii Kalinówka (1744 r.); Sikory, wieś szlachecka, parafia Kalinówka (1784 r.).

Jak dodaje językoznawca, nazwa Sikory z członem głównym utożsamiającym występuje w 7 wsiach szlacheckich powiatu wysokomazowieckiego i być może jest to dawny wspólny ród ziemiański. W 1962 roku omawiana wieś Sikory należała do gromady Kalinówka Kościelna, pow. monieckiego w woj. białostockim.

- Nazwa wsi Sikory należy do kategorii nazw rodowych, które onaczały w najstarszym okresie swego rozwoju mieszkańców pewnej osady na podstawie nazwy osobowej, jakiej wspólnie jako członkowie tego samego rodu używali, względnie jaką ich wszystkich określano - tłumaczy profesor. - Nazwa osobowa (nazwisko) Sikora poświadczone jest w źródłach polskich w 1389 roku. Pochodzi od apelatywu (wyrazu pospolitego) sikora w znaczeniu "gatunek ptaka".

Prof. Michał Kondratiuk jest autorem ponad 200 publikacji poświęconych nazwom miejscowości i gwarom Białostocczyzny.

Jako wybitny językoznawca wymieniany jest w encyklopediach polskiej, białoruskiej, ukraińskiej i litewskiej.

Prof. Kondratiuk urodził się w Dubinach koło Hajnówki w 1934 r. W 1958 ukończył rusycystykę na Uniwersytecie Warszawskim, a trzy lata później filologię białoruską. W 1970 r. obronił pracę doktorską w Instytucie Słowianoznawstwa PAN w zakresie nauk humanistycznych, a w 1984 r. habilitował się w Instytucie Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej UW w zakresie językoznawstwa słowiańskiego i bałtyckiego. W 1992 r., po przejściu na pełny etat do Filii UW w Białymstoku, otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu w Białymstoku. W 1997 r. został profesorem belwederskim w wyniku starań Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 2003 został profesorem zwyczajnym.

Czytaj e-wydanie »

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na wspolczesna.pl Gazeta Współczesna