Hońko to ten, który pędził, a Piekielniki to ludzie z Czerwonki

Wpadł mi w ręce egzemplarz Waszej gazety, w którym prof. Michał Kondratiuk rozszyfrowuje pochodzenie nazwisk i nazw miejscowości - pisze do nas w liście Ryszard Butruk z Warszawy. - „Miałbym prośbę, by - o ile to możliwe - pan profesor rozszyfrował pochodzenie mojego nazwiska. Butruk wywodzi się z miejscowości Krupice koło Siemiatycz i - z tego, co wiem - część rodziny określana jest przezwiskiem Buter. (...)“.

BUTRUK

- Podstawą nazwiska Butruk są formy Butra, Butry poświadczone w Polsce i na Białorusi, a te mogą pochodzić od imion potocznych, zniekształconych i hipokorystycznych, takich jak poświadczone w źródłach historycznych z Podlasia: Bałtruk (1775 r., wieś Siemianówka, gm. Narewka), Batruk (1785 r., wieś Złotniki, gm. Juchnowiec Kościelny), Bawtruk (1816 r., wieś Białowieża pow. hajnowski), Bołtruk (1776 r., wieś Ploski, gm. Bielsk Podlaski), Bowtruk (1786 r., wieś Kożany, gm. Juchnowiec Kocielny, pow. białostocki), Buwtruk (1784 r., wieś Wyszki, gm. Wyszki,pow. bielski) - rozpoczyna prof. Kondratiuk. - Wszystkie wymienione odmianki imion własnych pochodzą od imienia Bartłomiej (imię biblijne męskie z aramejskiego Bar-Tholomai, czyli syn Tolmaia, czyli oracza). Według Biblii, Bartłomiej był uczniem Chrystusa i jednym z dwunastu apostołów, stąd jego popularność w Europie w wiekach średnich i później. Także w Polsce imię to cieszyło się dużą popularnością zwłaszcza w XVI w., a później jest częste na wsi. W średniowiecznych źródłach polskich poświadczone jest od XIII wieku jako Bartłomiej, Bartołomiej, Bartłoniej oraz w licznych formach zdrobniałych i skróceniach, jak Barta, Barto, Bartosz, Bartusz, Bartek i inne. Nazwisko Butr-uk mogło powstać od podstawy Butra, Butry przez dodanie patronimicznego przyrostka -uk o znaczeniu „syn, potomek“ lub od form notowanych w źródłach historycznych, gdzie nastąpiło uproszczenie grup spółgłoskowych -łtr- / -wtr- w formach Bołtruk / Bowtruk / Buwtruk przez usunięcie spółgłoski [ł] lub [w]. Przykłady nazw osobowych ze źródeł historycznych wskazują na to, iż sufiks -uk pierwotnie nadawał imionom formę zdrobniałą, nie patronimiczną.

Jak dodaje prof. Kondratiuk, nazwisko Butruk ma w Polsce zaledwie 59 nosicieli (według bazy danych z 2000 roku), z tego na Białostocczyźnie są około 33 osoby o nazwisku Butruk.

HOŃKO

Nasz Czytelnik Pelagiusz Hońko z Białegostoku pisze do nas: „Chciałbym się dowiedzieć, skąd wzięło się moje nazwisko Hońko oraz nazwa wsi Czerwonka, w której się urodziłem“.

- Nazwisko Hońko może mieć różne warianty fonetyczne i słowotwórcze, między innymi: Honka (1677 r.), Hońka, Hońca, Honiec, Hańko, Honka. Pochodzi od białoruskiego hanić, hnać w znaczeniu „gnać, pędzić“, polskiego gonić jako „pędzić, biec“. Nazwisko to występuje również na Białorusi i Ukrainie.

CZERWONKA

- Natomiast jeżeli chodzi o wieś Czerwonka w gm. Suchowola to najstarsza informacja źródłowa o dobrach Czerwonka pochodzi z 4 września 1692 r. - kontynuuje prof. Kondratiuk. - Był to przywilej króla Jana III dworzaninowi Stanisławowi Mirowskiemu na te dobra. Następny przywilej króla Jana III dany Symonowi Politalskiemu na dobra Czerwonka pochodzi z 15 grudnia 1695 r. Kolejne nadanie króla Jana III na 10 włók pustych pod Czerwonką do wyrobienia otrzymał Piotr Przebendowski, rotmistrz JKMci, pochodzi z dnia 7 marca 1698 r. W roku 1784 r. zapisano nazwę: Czerwonka, wieś królewska, parafia. Chodorówka. Na przełomie XIX i XX w. - Czerwonka to wieś nad rzeką bez nazwy, gm. Romanówka, pow. sokólski. W roku 1962 - Czerwonka, wieś, gromady Wólka, pow. dąbrowski. Scalenie gruntów we wsi było w latach 1928 - 1929. W 1967 w czasie rejestracji nazw miejscowych i obiektów fizjograficznych stwierdziłem osobiście, że wieś leży nad rzeczką bez nazwy, na terenach podmokłych i bagnistych, ludność należała do parafii katolickiej w Suchowoli, mieszkańcy rozmawiali po białorusku i po polsku. Gwarowa nazwa wsi brzmi: Czyrwonka, z Czyrwonki, Nazwa żartobliwa, szydercza mieszkańców wsi to Piekielniki. Nazwa wsi pochodzi zapewne od domniemanej rzeczki Czerwonki, nad którą leży osada, a ta z kolei od zabarwionej na rdzawo-czerwono żelazistej wody w rzeczce i na mokradłach okolicznych. Jest to niewątpliwie nazwa topograficzna, utworzona od naturalych obiektów geograficznych, od wyglądu, ukształtowania terenu, cech gruntu lub okolicy, od fauny i flory. Znaczna część mieszkańców wsi ma zeslawizowane nazwiska litewskie, jak np. popularne - Narel od litewskego Norelis.

ZIMNOCHY

Zgłosili się też do nas mieszkańcy wsi Zimnochy Susły w gm. Suraż w pow. białostockim z prośbą o wyjaśnienie etymologii nazwy ich wsi.

- Zimnochy to nazwa rodu drobnej szlachty (dawniej bojarów putnych) należącej do grodu Suraż i zamieszkującej w dwóch wsiach i przysiółku o wspólnym członie utożsamiającym Zimnochy, a różnych członach wyróżniających, tj.: Zimnochy Susły i Zimnochy Świechy oraz Zimnochy Reki - rozpoczyna językoznawca. - Najstarszą z tych osad były zapewne Zimnochy-Świechy / Święchy, które w 1528 roku miały nazwę Seło Zimnochi i stawiły na służbę wojenną wojsk litewskich 4 konie oraz 16 ziemian. Druga wieś o nazwie dwuczłonowej Zimnochy-Susły stawiła do wojsk litewskich 3 konie i 10 ziemian, natomiast dzisiejsze Zimnochy-Reki / Raki jeszcze nie istniały. W 1567 r. seło Zimnoho Lesne [dziś Zimnochy - Świechy] stawiło na służbę wojenną 44 konie, 3 wozy drabiaste i 10 ziemian pieszych. W roku 1676 mamy już 3 odrębne wsi: Zimnochy Swechy, Zimnochy Susły i Zimnochy Reki. W 1790 r. są wsie: Zimnochy Święchy, Zimnochy Susły, Zimnochy Reki. W roku 1921 wieś Zimnochy-Świechy liczyła 17 domów i 107 mieszkańców, wieś Zimnochy-Susły miała 18 domów i 97 mieszkańców. Obie wsie należały do gm. Zawyki. W 1962 roku wsie Zimnochy-Susły i Zimnochy-Świechy należały do gromady Rynki pow. łapskiego.

Jak dodaje językoznawca, człon Zimnochy pochodzi od nazwy osobowej Zimnoch, potwierdzonej na badanym terenie już w 1528 roku we wsi Sasiny (gm. Boćki). Człon Susły w nazwie Zimnochy-Susły pochodzi od nazwy osobowej Susoł, Suseł. Człon Świechy w nazwie Zimnochy-Świechy pochodzi od nazwy osobowej Świech, Święch (od imienia Świętosław).

Prof. Michał Kondratiuk urodził się w Dubinach koło Hajnówki. W 1958 ukończył rusycystykę na Uniwersytecie Warszawskim, a trzy lata później filologię białoruską. W 1970 r. obronił pracę doktorską w Instytucie Słowianoznawstwa PAN w zakresie nauk humanistycznych, a w 1984 r. habilitował się w Instytucie Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej UW w zakresie językoznawstwa słowiańskiego i bałtyckiego. W 1992 r., po przejściu na pełny etat do Filii UW w Białymstoku, otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu w Białymstoku. W 1997 r. został profesorem belwederskim w wyniku starań Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 2003 został profesorem zwyczajnym.