Pochodzenie nazwisk: Zdancewicz to ten, co czekał, a Znosko - ostatnie dziecko

Nasza Czytelniczka Iwona Dziekońska prosi - za naszym pośrednictwem - prof. Michała Kondratiuka o wyjaśnienie pochodzenia nazwiska Radzjewski i nazw miejscowości Dziękonie i Wojszki.

RADZAJEWSKI

- Nazwiska Radziajewski i Radziejowski zostały utworzone od nazw miejscowości typu: Radziejowice, Radziejowo, Radziejów - tłumaczy językoznawca. - Zaświadczone są w źrodłach polskich już z 1497 roku. Nazwiska odmiejscowe informują o dawnym pochodzeniu osoby z danej osady, czy obecnym miejscu jej zamieszkania.

W naszym regionie nazwisko Radzajewski najczęściej występuje w Mońkach (38 mieszkańców ) i w Białymstoku (32). Można je także spotkać m.in. w miejscowości Wojszki (14 osób) - na podstawie www.nazwiska-polskie.pl

WOJSZKI

- Natomiast jeżeli chodzi o samą wieś Wojszki w gminie Mońki, to została ona założona przed 1571 r. - kontynuuje prof. Kondratiuk. - W roku 1571 były to dobra i wieś pana Siekluckiego, prawdopodobnie z rodu drobnej szlachty zamieszkałej we wsi Siekluki w gm Boćki. Z roku 1676 mamy zapis „we wsi Woyskach”, potem sioło Woyskie w parafii Trzciana (1744 r.), a dalej: Wojszki, dwór JP [Jaśnie Pana] Niewiarowskiego, parafia Trzcianne (1784 r.). Nazwa wsi w formie Wojszki jest notowana w latach 1878-1886 jako Wojszki i Wojszki-Bramuła we włości Przytulanka. Na przełomie XIX i XX w. Wojszki w gm. Przytulanka wraz z folwarkiemUścianek i Zucielec stanowiły 231 dziesięcin, własność Niecieckich (Słownik geograficzny... t. XIII, s. 763), tamże: Wojszki i Wojszki-Bramuła, dobra, 215 dziesięcin, własność Niewiarowskich.

Językoznawca dodaje, że nazwa rodowa w liczbie mnogiej, czyli Wojszki, pochodzi od polskiej nazwy osobowej Wojszek, Wojszka, a to powstało od imion dwuczłonowych typy Woj-sław albo od litewskich antroponimów Waiskus, Waiszkus, łączonych z litewskimi wyrazami vaiskus w znaczeniu „wyraźny, przezroczysty, jasny“ lub vaiszus jako „gościnny“.

DZIĘKONIE

- Wieś Dziękonie w gm. Mońki zaś powstała jako osada zapewne jeszcze w XVI wieku - dodaje profesor. - Mamy też zapis wątpliwy Dzelkoni z 1444 r. ze zbiorów „Kapicjana “ I. Kapicy Milewskiego. W innych poświadczeniach historycznych zapisy nazwy wsi są różne: Dziakonie (1541 r.), Diekonisczi, z Diekonia (1567 r.) a w nich Sobiech Jurkowicz Dziekonski i Martin Zdiekonski Bartoszewicz (popis wojsk litewskich); Dziekonie, parafia Goniądz, w nich Sebastian i Stanisław Dziekonski z 14 włók szlacheckich (1580 r.); Dzienkonie, wieś w parafii Trzciana (1744 r.); Diękonie, wieś szlachecka, par. Trzcianne (1784 r.); Ddzienkonie (1795 r.); Dzieńkonie, osada, gm. Przytulanka, pow. białostocki (Słownik geograficzny...XV, I, s.463, przełom XIX i XX w.); Dziękonie, wieś gromadzka, pow. moniecki.

Jak dodaje prof. Kondratiuk, nazwa wsi pochodzi od nazwy osobowej Dziekon, Dziekoń, a te od nazwy osobowej Dziekan określającej „dostojnika w hierarchii kościelnej“. Można to porównać z nazwą osobową Diakon pochodzącą od diakon w sensie „duchowny mający niższe święcenia“. Forma Dziękonie powstała zapewne przez skojarzenie ze staropolskim wyrazem dzięka jako „cześć, podziękowanie.

We wsi popularne jest nazwisko Dziekoński.

ZNOSKO

Gabriela Ponikarczyk pisze do nas: „Jestem czytelniczką Gazety Współczesnej i chciałabym się dowiedzieć, skąd się wzięły nazwy miejscowości Jagnity i Bajki-Zalesie oraz nazwiska Ponikarczy i Znosko.“ O rymologii nazw wsi Jagnity i Bajki-Zalesie prof. Kondratiuk pisał w wydaniach „Współczesnej“ z 20 maja i 10 lipca, zaś o nazwisku Ponikarczyk - 25 września. Dzisiaj zaś pochyla się nad etymologią nazwiska Znosko:

- Nazwisko to pochodzi od wyrazów pospolitych znanych w gwarach regionu białostockiego: znosak, znosok, zniosok, źniosak, znysok w znaczeniu „maleńkie jajko kurze“ - wyjaśnia. - W gwarach innych regionów Polski wyrazy znosek, zniosek określają „ostatnie dziecko w rodzinie“. Nazwisko Znosek zanotowano w źródłach polskich z 1672 roku. W Polsce występują też nazwiska w brzmieniu: Znośko, Znośki-ewicz; Snosek, Snoszek, Snosala od gwarowego snosek.

W naszym regionie nazwisko Znosko najczęściej występuje w Białymstoku (28 mieszkańców) i w Mońkach (18).

ZALEWSKI

Nasza Czytelniczka Marta z gm. Mońki zaś pisze: „Bardzo interesuję się swoim pochodzeniem ,więc skoro nadarza się taka okazja to z chęcią korzystam. Moja mama pochodzi z wsi Sikory i ma nietypowe nazwisko Wajsiel (...). No i wieś mojego taty Kołodzież, a nazwisko Zalewski - co można o tym powiedzieć?“

Etymologię nazwy wsi Kołodzież prof. Kondratiuk omawiał w „GW“ z dnia 10 lipca, a Sikory- 21 sierpnia. O nazwisko Wajsiel zaś pisaliśmy tydzień temu w Magazynie „GW“, więc dzisiaj czas na nazwisko Zalewski:

- Nazwisko to poświadczone jest w źródłach polskich w 1396 roku - twierdzi prof. Kondratiuk. - Nazwisko Zalewski pochodzi od nazw miejscowości czy zbiorników wodnych typu: Zalew, Zalewa, Zalewisko.

W naszym regionie nazwisko Zalewski należy do bardzo często spotykanych, głównie w Białymstoku (1053 mieszkańców), Ełku (256), Łomży (250), Grajewie (211), Zambrowie (179), Augustowie (143), Suwałkach (122), Mońkach (93).

ZDANCEWICZ

Marek Karpowicz z Sejn pisze do nas: „Jestem stałym czytelnikiem Współczesnej od ponad czterdziestu lat (oczywiście wcześniej wydawanej pod innymi tytułami). Z racji mojego „czytelniczego stażu“ pozwolę sobie na zadanie aż trzech pytań o pochodzenie: nazwiska Karpowicz, nazwiska Zdancewicz i wsi Boksze w powiecie sejneńskim“.

O wsi Boksze pisaliśmy 4 września, zaś o nazwisku Karpowiecz - 14 sierpnia. Przyszła więc pora na poznanie etymologii nazwiska Zdancewicz.

- Podstawą derywacyjną tego nazwiska jest zapewne forma Zdan, poświadczona w źródłach z 1136 r. pochodząca od wyrazu „zdać“ - rozpoczyna językoznawca. - Podstawą może też być forma Żdan pochodząca od żdać - gwarowe wschodniosłowiańskie, znane na Białostocczyźnie, żdać, żdati, ożydati oznacza „oczekiwać’. Nazwisko Zdancewicz utworzono od form Zdaniec / Żdaniec, Zdanek / Żdanko. Chodziło tu o dziecko oczekiwane lub kogoś oczekiwanego. Formy nazwisk z głoską [ z ] zamiast [ż ] na początku, mogły powstać pod wpływem gwar mazurzących. Sufiksy -ek / -ko tworzą imiona zdrobniałe, a przyrostki -ewicz tworzą formy patronimiczne o znaczeniu „syn, potomek“. Nazwiska Zdanowicz, Zdaniewicz, Zdancewicz są znane na Białorusi i Ukrainie oraz w Rosji.

W naszym regionie nazwisko Zdancewicz najczęściej występuje w Suwałkach (177), Sejnach (26) i Olecku (21).

ZASŁONA

Robert Zasłona dopytuje zaś o pochodzenie swojego nazwiska.

- Nazwisko to zanotowane jest w źrodłach polskich już w 1456 roku - twierdzi językoznawca. - Może ono pochodzić od wyrazów pospolitych: zasłona w sensie „to, co zasłania, oddziela, przegradza, co przeszkadza w widzeniu“ albo też „ochrona, zabezpieczenie, osłona, np. tarcza przed uderzeniem, ale też „zabezpieczenie trwałe lub przenośne, ochraniające szlaki komunikacyjne przed zawianiem śniegiem.

W naszym regionie nazwisko Zasłona pojawia się bardzo rzadko. Można je spotkać w Białymstoku i Giżycku.

MILEWO

Tomasz Milewski zaś pisze: „Chciałbym poznać pochodzenie swojego nazwiska - Milewski. Zamieszkuję na Podlasiu w miejscowości Milewo, powiat moniecki.“ Nazwisko Milewski prof. Kondratiuk omawiał 14 sierpnia, a dzisiaj kilka słów o wsi Milewo:

- Wieś szlachecka Milewo istniała już przed 1543 r. - mówi językoznawca. - Pobory do wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego wymieniają szlachtę ze wsi Milewa, parafii trzciańskiej, z lat: 1565, 1567, 1580. W roku 1580 wieś Milewo miała 14 włók i 17 morgów szlacheckich, z których pobór opłacił Jan Milewski, syn niegdyś Stanisława. W 1635 r. naliczono podatek od 24 domów będących na 8 włókach ziemi w Milewie. Opłacił go Stanisław, syn niegdyś Floriana z cześnikami. Rękopisy archiwalne z lat 1744, 1784 wymieniają nazwę wsi Milewo jako szlachecką w parafii Trzciana lub Trzcianne. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego... tom XV część II z 1902 r. lokalizuje osadę Milewo w gminie Przytulanka pow. białostockiego. Nazwa wsi Milewo jest popularna, występuje na Mazowszu, Podlasiu i w innych regionach Polski. Należy ona do kategorii nazw dzierżawczych z sufiksem -ewo, pochodzi od nazwy osobowej Mil, a ta od Miel (1445 r.), Miły (1414-1417 r.), w pochodnych także od imion złożonych typu: Miłobor, Miłobrat, Miłogost, Miłosław; Bogumił, Drogomił.

Prof. Michał Kondratiuk jest autorem ponad 200 publikacji poświęconych nazwom miejscowości i gwarom Białostocczyzny.

Jako wybitny językoznawca wymieniany jest w encyklopediach polskiej, białoruskiej, ukraińskiej i litewskiej.

Prof. Kondratiuk urodził się w Dubinach koło Hajnówki w 1934 r. W 1958 ukończył rusycystykę na Uniwersytecie Warszawskim, a trzy lata później filologię białoruską. W 1970 r. obronił pracę doktorską w Instytucie Słowianoznawstwa PAN w zakresie nauk humanistycznych, a w 1984 r. habilitował się w Instytucie Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej UW w zakresie językoznawstwa słowiańskiego i bałtyckiego. W 1992 r., po przejściu na pełny etat do Filii UW w Białymstoku, otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu w Białymstoku. W 1997 r. został profesorem belwederskim w wyniku starań Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 2003 został profesorem zwyczajnym.