Nazwisko Cilwicki pochodzi od celu, a Kwaterski od... łaski

Nasza Czytelnik Ryszard Cilwicki z Wysokiego Mazowieckiego pisze do nas w liście: „Zwracam się z prośbą o przekazanie panu prof. Michałowi Kondratiukowi prośby o wyjaśnienie mojego nazwiska - Cilwicki oraz nazwy wsi Kosmaty Borek, w której się urodziłem. Jest to wieś na skraju Puszczy Knyszyńskiej koło Czarnej Białostockiej, 20 km od Białegostoku w kierunku północnym“.

CI(E)LWICKI

Etymologię nazwy wsi Kosmaty Borek prof. Kondratiuk omawiał już na łamach Magazynu „GW“ w dniu 15 kwietnia, więc dzisiaj zajmuje się nazwiskiem Cilwicki:

- Nazwisko Cielwicki lub Cilwicki należy do nazwisk o niepewnym zapisie - rozpoczyna prof. Michał Kondratiuk. - Może ono pochodzić od podstawy Cel (znanej już w 1410 r.) utworzonej od cel, dawniej cyl, celować (to z niemieckiego Ziel), ale też od cela, w pochodnych także od imienia żenskiego Cela, Cyla (od Cecylia). Wydaje się jednak, że bardziej pewną etymologią jest łączenie tego przymiotnikowego nazwiska z nazwą miejscowości Tylwica w gm. Michałowo w pow. białostockim. Wieś Tylwica, pierwotnie Tylwicka Wola, to w 1784 r. dwór i folwarki księcia H. Radziwiłła Przymiotnik od nazwy wsi Tylwica brzmi - tylwicki. Forma nazwiska Cilwicki mogła powstać pod wpływem gwar białoruskich, gdzie początkowe [t] jest zamieniane na [c], np. teść - cieść, imiona Tymoch - Cimoch, Tychoniuk - Cichaniuk itp.

W naszym regionie nazwisko Cilwicki występuje głównie w Czarnej Białostockiej (9 mieszkańców), wsi Kosmaty Borek (5 osób) i Wysokim Mazowieckim (5), a także Białymstoku (4) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl

KWATERSKI

Nasza kolejna Czytelniczka Krystyna Wiśniowska z miejscowości Wigrańce kolo Sejn pisze: „Zwracam się z uprzejmą prośbą o przybliżenie, skąd wzięło się nazwisko Kwaterski (nazwisko mojej babci) oraz nazwa miejscowości Wigrańce. Wiem, że Kwaterscy byli ludzmi jak na swoje czasy dosyć majętnymi, bo mieli w posiadaniu dużo ziemi. Niestety, jako osoba starsza nie mam dostępu do internetu ani innych możliwości, aby dowiedzieć się czegoś więcej o swoich korzeniach. Kocham te swoje Wigrańce, tu wróciłam po latach, więc bardzo bym prosiła pana profesora o pochylenie się nad moją prośbą.“

- Podstawą nazwiska Kwaterski jest forma Kwater, pochodzące od staropolskiego apelatywu kwater w znaczeniu „czwórka“, ale też „darowanie życia, łaska“. Dziś wyraz kwatera ma kilka znaczeń: 1) mieszkanie, pomieszczenie zajęte na pobyt czasowy, np. wojskowe, kwatera główna jako „dowództwo armii, dywizji, korpusu w czasie wojny“, 2) „płaszczyzna czworoboczna okolona czymś lub wyodrębniona z większej całości; działka“. Nazwisko Kwaterski może w języku potocznym określać kwatermistrza wojskowego, oficera zajmującego się przygotowaniem kwater lub miejsca obozowania dla wojska.

W naszym regionie nazwisko Kwaterski można spotkać m.in. w Sejnach (9 mieszkańców) i Suwałkach (8) - na podst. www.nazwiska.polskie.pl

CZACZKOWSKI

Kazimierz Antoni Czaczkowski z wsi Zimnochy Susły w gm. Suraż pisze: „Szanowny panie profesorze, zapytuję o pochodzenie mojego nazwiska Czaczkowski oraz nazwy wsi Zimnochy Susły“.

Etymologię nazwy wsi Zimnochy Susły prof. Kondratiuk wyjaśnił już tydzień temu - w magazynie z dnia 29 kwietnia, zaś dzisiaj o nazwisku Czaczkowski:

- Nazwisko to pochodzi od nazwy wsi Czaczki Duże i Czaczki Małe w gm. Turośń Kościelna w pow. białostockim - twierdzi. - Seło Czaczkowe zemiane w parafii Sarażskiej w roku 1528 stawiło na służbę wojsk litewskich 1 konia. Od 1790 r. pojawiła się wieś i okolica Czaczki Małe. W obu wsiach do dziś mieszka ród dawnej drobnej szlachty o nazwisku Czaczkowski (szerzej o wsi - w pracy M. Kondratiuka „Nazwy miejscowe południowo-wschodniej Białostocczyzny“).

W naszym regionie nazwisko Czaczkowski można spotkać przede wszystkim w Białymstoku (153 mieszkańców), Łapach (35), Charbołach (18), Surażu (15) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl

TOCZKO

Józef Toczko prosi zaś o wyjaśnienie swojego nazwiska oraz nazwiska Tołoczko. „Mieszkam w okolicach Dąbrowy Bialostockiej, gdzie te nazwiska występują“ - pisze. - „Czytając stare książki telefoniczne znalazłem te nazwiska we wsiach Żurobice w gm. Dziadkowice oraz Trofimówce i Łubiance w gm. Janów“.

- Nazwisko Toczko poświadczone jest w źródłach na terenie Polski i Białorusi - rozpoczyna językoznawca. - W formie Toczka zapisane jest w 1420 r. Jego znaczenie można wywodzić od apelatywów toczyć jako „obracać, wprawiać w ruch, przesuwać“, staropolskie tok to „naczynie na płyny, beczka; część rzędu końskiego“ lub od wschodniosłowiańskiego tocziti - ostrzyć, toczyło, staropolskie toczydło to „urządzenie do ostrzenia broni i innych przedmiotów użytku gospodarskiego“. Nazwisko może określać człowieka - wykonawcę określonej czynności; może pochodzić też od toczek - dawniej „krążek; obwódka“.

W naszym regionie nazwisko Toczko spotkamy m.in. w Białymstoku (53 osoby), Augustowie (23), Suwałkach (21), Siemiatyczach (20), Suchowoli (14), Nurcy-Stacji (11), Uhowie (11), Czarnej Białostockiej (9), Łomży (9).

TOŁOCZKO

- Nazwisko Tołoczko występuje w Polsce i na Białorusi w formach Tałoczka, Tołocz-ko - twierdzi językoznawca. - Jego znaczenie można łączyć z rosyjskim tołocz jako „rozbijać, rozdrabniać, tłuc“ lub z regionalnym białoruskim tałaka, tołoka w znaczeniu „zbiorowa pomoc sąsiedzka w zamian za poczęstunek - tłoka, tłuka“; białoruskie tałaczyć znaczy „pomagać zespoowo; tratować, deptać“. Nazwiska Tołoczko, Tałoczka poświadczono w Polsce i na Białorusi w XVI- XVII wieku.

W naszym regionie nazwisko Tołoczko spotakmy przede wszystkim w Białymstoku (nosi je 96 osób), Bielsku Podlaskim (37), Giżycku (24), Suchowoli (14), Ełku i Supraślu (po 13), Choroszczy (9) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl.